ANWB Kerstwandeling 1947

Hond mee: Honden zijn niet toegestaan op deze route (want verboden in de Amsterdamse Waterleidingduinen).

Toegankelijkheid: deze route is niet geschikt voor mensen die slecht ter been zijn of gebruik maken van rolstoelen vanwege de zand- en graspaden door de Amsterdamse Waterleidingduinen.

Paden: 25% onverhard ( door de Amsterdamse Waterleidingduinen: gras- en zandpaden), verder verharde paden en wegen (door dorpskernen).

1. Loop Station Heemstede-Aerdenhout uit, uitgang Aerdenhout, en sla LA. Loop over de parkeerplaats, verlaat deze aan het einde tussen de haagjes door. Loop de brug over en sla direct RA, P.C. Hooftkade (water aan je rechterhand). Negeer de afslag Tesselschadelaan aan je linkerhand en sla LA, Verbenalaan, en daarna RA, Dahlialaan. Ende LA, Zonnebloemlaan (straatnaambordje ontbreekt) en einde Boekenroodeweg (N206 ) met de bocht mee naar links, volg het fietspad (let op het verkeer!)

2. Na 700 meter links aan houden, Boekenroodeweg. Je passeert de gemeentegrens en de Boekenroodeweg wordt Vogelenzangweg. Na 1 kilometer bij kruising RA weg oversteken (let op het verkeer!) en de Amsterdamse Waterleidingduinen inlopen langs het parkeerterrein (aan je linkerhand). Koop een kaartje bij de automaat (dagkaart € 1,50), ga het hek door en volg de klinkerweg RD. Je passeert de Oranjekom (een waterpartij) aan je rechterhand. Volg vanaf het einde van de Oranjekom rechts het graspad door de bomen (bijna parallel aan de klinkerweg) totdat je na ca. 350 meter een smalle klinkerweg kruist. Hier sla je RA (tussen twee kanalen door) en na 100 m LA het zandpad op.

3. Volg het pad met het water aan je linkerhand tot je na ca. 350 meter een bankje passeert aan je rechterhand. Het pad buigt hier naar rechts, volg het linkerpad RD (parallel aan het water). Volg het pad helemaal tot het naar rechts buigt (ca. 300 meter, ter oriëntatie: links zie je een vogelkijkhut aan de overkant van het water). Steek het klinkerpad over en vervolg het pad met het water aan je linkerhand. Steek verderop weer een klinkerpad over en volg het graspad rechts langs het water. Steek (na ca. 330 meter) ook het volgende klinkerweggetje over en vervolg het pad. Na ca 450 meter bereik je een groot openstaand houten hek. Aan je linkerhand eindigt het water. Ga het hek door, beklim de heuvel recht voor je en volg het klinkerpad naar rechts (weg maakt een bocht naar links, aan je linkerhand loopt weer een nieuw kanaal).

4. Passeer de brug met ijzeren reling en sla ca. 20 meter na het kruispunt schuin RA over het brede graspad en dan iets naar boven het smalle graspad in dat tussen de dennenbomen door voert. Het pad kronkelt met de weg mee naar rechts. Bij de kruising met een ander duinpad (na ca. 350 meter, rechts beneden staat een bankje) ga je RD. Verderop na de bunker aan je linkerhand buigt het pad flauw LA en daalt tot aan een breed zandpad/ruiterpad. Hier ga je LA. Loop door tot aan de midgetgolfbaan. Volg het hek naar de weg en verlaat door het zware ijzeren schuifhek de Amsterdamse Waterleidingduinen. Steek de Zandvoortselaan (N201) over en volg het voetpad naar rechts. Eerste straat LA, Westerduinweg.

5. Loop de weg helemaal uit (ca 1,2 km) tot het kruispunt met de Bentveldsweg. Ga hier LA voetpad op wat overgaat in fietspad. Na 500 meter bij de driesprong LA Bentveldweg (richting Overveen en Bloemendaal). Je verlaat Aerdenhout. Na 500 meter bij de driesprong LA Bentveldweg (richting Aerdenhout), wordt na 850 meter bij driesprong Zijweg. Doorlopen tot T-splitsing, hier LA Elswoutslaan. Na ongeveer 200 meter ligt aan je linkerhand het poortgebouw: de ingang tot Buitenplaats Elswout. Hier kun je kiezen uit verschillende rondwandelingen. Als je het poortgebouw na je bezoek weer uitkomt sla je LA en volg je het wandelpad langs het water links naast de Elswoutslaan RD tot het einde (ca. 900 m). Steek de weg over en sla LA, Duinlustweg.

Route verkorten? Sla hier niet LA maar RA en neem bus 81 richting Zandvoort naar Station Heemstede-Aerdenhout.

6. Het wandelpad wijkt verderop naar rechts af van de verkeersweg en gaat het Brouwerskolkpark in. Houd de vijver aan je rechterhand en volg het verharde pad (wordt asfalt) tot een driesprong. Houdt rechts aan. Het pad stijgt en eindigt bij restaurant Brouwerskolkje (wo t/m zo 11-17 uur). Sla hier RA en neem bij de driesprong het rechter voetpad dat daalt en verderop naar links afbuigt. Het pad loopt parallel aan de spoorlijn (aan je rechterhand). Blijf het spoor aan je rechterhand volgen. Ga op de kruising RA en steek over de brug het spoor over. Na het spoor meteen RA het wandelpad volgen dat naast de Tetterodeweg loopt. Links passeer je de Joodse begraafplaats Overveen. Na ca. 200 meter, na het gemeentebord ‘Overveen’, RA (Tetterodeweg blijven volgen) en verderop LA Kweekduinweg.

7. Op de volgende kruising (Militairenweg) oversteken en de Kweekduinweg vervolgen (je passeert Villa Duinhof aan je linkerhand). Weg gaat over in de Lonbar Petrilaan. Op de T-splitsing LA, Hoge Duin en Daalseweg, over het graspad. RA bij de Midden Duin en Daalseweg.  De weg buigt naar links. Tweede afslag RA (Karmelweg). Op de T-splitsing LA langs het water, blijf de Lange Duin en Daalseweg volgenen hou het water aan je linkerhand tot aan de Mollaan (school op de hoek), daar RA slaan. Doorlopen tot aan de T-splitsing met de Brederodelaan/Mollaan. Rechts ligt Thijsses Hof.

8. Steek de weg over en loop RD het Bloemendaalsebos in over het pad met de hoge beuken. Op de grote open plek (met bankje) RA het middelste van de drie paden volgen en verderop LA. Je loopt het park uit bij de Zomerzorgerlaan (niet bij de Koepellaan) en gaat RA op de Zomerzorgerlaan en direct LA de De Genestetweg in. Loop deze helemaal uit tot aan de Bloemendaalseweg en sla daar LA. Bij de Rustenburgherweg RA. Einde LA, Hartenlustlaan en meteen RA Noorderstationsweg. Helemaal uitlopen tot aan Station Bloemendaal. Het eindpunt van de route.

Al sinds begin twintigste eeuw organiseert ANWB wandeltochten voor leden. Vaak waren dat seizoentochten (een bollentocht, voorjaarswandeling of bloesemtocht) of wandelingen rond feestdagen (de paaswandeling, pinkstertocht of kerstwandeling). Deelnemers betaalden één gulden (niet-leden één gulden vijfentwintig) en kregen een controlekaart die ze onderweg af moest laten stempelen bij de controleposten. De wandeltochten waren populair. Er werd door duizenden mensen aan meegedaan. En sommigen maakten er een sport van om ze allemaal te lopen. Dat loonde: had je twintig tochten gelopen, dan kreeg je een insigne uitgereikt! Na het volbrengen van iedere ANWB wandeltocht kregen deelnemers een passend aandenken. Vóór de Tweede Wereldoorlog was dat een medaille. Maar toen er tijdens de oorlog geen medailles meer konden worden gemaakt vanwege materiaalschaarste werd een alternatief bedacht: een drukwerkje met daarin een gedicht en een setje zwart-wit foto’s van bezienswaardigheden langs de route.

Dat was ook bij de Kerstwandeling 1947 het geval. In het drukwerkje was het gedicht ‘De Wandeling’ van Albert Verwey opgenomen (zie hieronder). Er zaten losse zwart-wit foto’s bij van besneeuwde bomen en landgoederen langs de route. De tocht kon gelopen worden op 25, 26, 27 of 28 december en moest tussen 9 en 17 uur volbracht zijn. De routebeschrijving bevatte uitleg van de dieren en planten die je onderweg tegen kon komen. ‘Op dit pad kan men regelmatig fazanten zien. Dit wild heeft met het konijn gemeen dat het eens geïmporteerd werd voor jachtdoeleinden. Vooral de hanen zijn prachtig gekleurd. De vogels zijn slechte vliegers, die zich met een suizend geluid korte eindjes verplaatsen, zoals alle hoenderachtigen’ (over de Amsterdamse Waterleidingduinen).

Natuurlijk is er in 78 jaar veel veranderd in Kennemerland waar de kerstwandeling 1947 doorheen voert. Het belangrijkste verschil is de verkeersdrukte. Reden er in 1947 nog maar 55.000 personenauto’s rond in Nederland, tegenwoordig zijn dat er 8,9 miljoen. En dat maakt dat de route (waar dit niet te vermijden was) enkele keren langs een drukke autoweg voert (zoals de Vogelenzangseweg in Heemstede). Het grootste deel van de route is gelukkig nog steeds aangenaam om te wandelen. Hier en daar zochten we alternatieven voor wandelpaden die niet meer te traceren waren. Zo knabbelde de tijd 2 kilometer af van de oorspronkelijke 20 kilometer.

Ook een verschil is dat niet alle buitenplaatsen en privéterreinen die destijds toegankelijk waren voor bondswandelaars, dat nu nog zijn. En ook de in de oorspronkelijke routebeschrijving genoemde villa’s zijn niet allemaal meer terug te vinden. Maar erg is dat niet. Er is nog zoveel om van te genieten. De Amsterdamse Waterleidingduinen, de Buitenplaats Elswout, het Brouwerskolkpark (genoemd naar de vele bierbrouwerijen die hier vroeger gevestigd waren vanwege het heldere duinwater) en de lanen met kapitale villa’s en landhuizen ingebed in jaloersmakende tuinen, maken de route ook nu nog de moeite waard.

De Amsterdamse Waterleidingduinen ontlenen die naam aan hun belangrijke functie: water zuiveren voor de Amsterdamse bevolking. Het verhaal gaat dat het idee om het schone duinwater van hier naar Amsterdam te brengen kwam van Jacob van Lennep (een Nederlandse dichter, schrijver en politicus). Zeker is dat Amsterdam in die tijd een schreeuwend tekort had aan schoon drinkwater. Het water uit de grachten was vervuilld, het water uit veenriviertjes in de Vechtstreek moest met schepen worden aangevoerd en was te duur voor het arme deel van de bevolking (in de zomer 5 cent per emmer, in de winter 20 cent). De armen gebruikten daarom grachten- of regenwater waardoor ziekten als tyfus en cholera uitbraken. Het duinwater daarentegen was schoon en smakelijk. Ingenieur Vaillant speelde een grote rol in de totstandkoming van de nieuwe manier van watertransport via buizen vanuit de duinen naar de hoofdstad. In 1853 werd bij de Haarlemmerpoort in Amsterdam het eerste emmertje duinwater voor 1 cent verkocht. Tegenwoordig pompt Waternet jaarlijks 70 miljoen m3 gezuiverd water van de waterleidingduinen naar de stad; 66% van het totale drinkwaterverbruik. Dat zie je als je door het gebied wandelt aan de vele kanalen en waterlopen. Qua natuur is het een gevarieerd gebied met grasvlaktes, zandduinen, waterpartijen, bos, struiken en een rijke fauna. In en rond de waterpartijen vind je watervogels zoals de aalscholver, krakeend, roerdomp en ijsvogel. En in het bos leven spechten, nachtegalen, kuifmezen, goudhaantjes en goudvinken. Het opvallendst in het gebied zijn de vele damherten die je overal vanaf een afstandje bekijken. En de vossen die zich vaak laten zien. En dan zijn er nog reebokken, wilde konijnen, eekhoorns, egels, bunzingen, moeflons, hagedissen en vlinders te bewonderen.

Let op: voor de Amsterdamse Waterleidingduinen moet je een toegangskaartje kopen (€ 1,50 per dag, € 10 voor een jaar) bij de automaat aan de ingang of via de site.

De duinen van Zuid-Kennemerland zijn altijd een populair natuurgebied geweest. Rijke kooplieden waren al gek op de groene omgeving en de jachtmogelijkheden en bouwden er hun buitenhuizen. Buitenplaats Elswout is daar een goed voorbeeld van. Het is een van de best bewaarde buitenplaatsen van Nederland omdat het nog bijna compleet is met de vele kleine gebouwtjes, follies en bruggetjes. "Een der monumentaalste voorbeelden van op de 16e-eeuwse Italiaanse villa's geïnspireerde 19e-eeuwse landhuizen in Nederland", aldus het monumentenregister. Elswout was lang eigendom van de familie Borski, een rijke bankiersfamilie die grote delen van Overveen en Bloemendaal bezat. Het landgoed is 85 hectare groot en ingericht met een landhuis, stallen, een oranjerie, romantische prieeltjes, kronkelige paden en beekjes en meer dan 250 jaar oude bomen. Het werd in de Gouden Eeuw aangelegd als Franse tuin en later omgevormd in de Engelse landschapsstijl. Elswout werd eeuwenlang particulier bewoond. In de Tweede Wereldoorlog gaf het onderdak aan een Duits commando. Later werd het Jac. P. Thijsse (Montessori) Lyceum er gevestigd en nog later de tuinbouwschool. Tegenwoordig is Elswout eigendom van Staatsbosbeheer en is het dagelijks opengesteld voor het publiek. Je kunt er schitterend wandelen door de verschillende landschapsstijlen die typerend waren voor de 17e, 18e en 19e eeuw. Er zijn twee wandelroutes uitgezet door het park (2,5 en 5 km). Onderweg passeer je eeuwenoude bomen en typerende plant- en diersoorten, zoals stinzenplanten en vleermuizen. De Oranjerie wordt gebruikt voor huwelijken en events. Het restaurant is elke zondag geopend voor de lunch.

Overveen is een prachtig dorp in de gemeente Bloemendaal, aan de rand van het glooiende duinlandschap van Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Zandverstuivingen, heidevelden, kreken en kwellen, mooie lanen die door ruige bossen slingeren. En overal merk je dat de zee vlakbij is. Verscholen in het groen liggen imposante villa’s en (voormalige) buitenplaatsen, hier in de 18de en 19^de eeuw gesticht door rijke patriciërsfamilies als zomerverblijf. Oorspronkelijk heette Overveen Tetterode. Vanwege het schone duinwater waren er veel blekerijen en brouwerijen gevestigd.  Sommige straatnamen herinneren daar nog aan, zoals Blekersveld en Brouwerskolkpark. In Overveen waren ooit veel meer buitenplaatsen dan je er nu aantreft. Voorbeelden van verdwenen buitenplaatsen zijn Kweekduin en Duin en Daal (waar nu wegen naar zijn vernoemd). Op beide plekken verrezen villaparken voor welgestelde forenzen. De wegen en lanen in die parken werden ontworpen door de Haarlemse landschapsarchitect Leonard Springer, die ook de slingerende Zeeweg ontwierp.

Verscholen in het groen ligt aan de Tetterodeweg in Overveen een schilderachtige oude begraafplaats. Deze Joodse begraafplaats werd in 1797 gesticht door de Neie Kille (‘Nieuwe Gemeente’), een groep Amsterdamse Joden die gegrepen was door de idealen van de Franse revolutie. ‘Vrijheid, gelijkheid en broederschap’. Het betekende voor hen de emancipatie van de Joden tot volwaardige Nederlandse staatsburgers. Niet alleen de stichters, onder wie de jurist Mozes Salomon Asser (1754-1826), en de eerste rabbijn Izak Graanboom, zijn hier begraven, ook vele nazaten. 

De Duitse bezetter wilde de begraafplaats in de oorlog ruimen en er een woonwijk laten bouwen. Een ambtenaar wist dit te voorkomen door te traineren en te wijzen op het feit dat je pas na 40 jaar op een geruimde begraafplaats mag bouwen. 

De begraafplaats werd in de loop der tijd vergeten en verwaarloosd. Voor de eigenaar, de Joodse Gemeente Amsterdam (NIHS), was goed onderhoud financieel een te grote belasting. Het dak van het metaheerhuisje voor de rituele reiniging stortte in en ook de bakstenen muren om de begraafplaats liepen gevaar. Daarom werd op initiatief van de historische vereniging ‘Ons Bloemendaal’ in 2000 de ‘Stichting tot Instandhouding van de Joodse Begraafplaats te Overveen’ opgericht.

Het hek van de begraafplaats werd ooit geschonken aan de stichting door de gemeente. Toen het geplaatst werd, ontdekte men  echter achter dat bij opening de davidster in tweeën werd gedeeld. De arme smid heeft de hele nacht moeten doorwerken om het hek te maken zoals het nu is. De tekst boven het hek betekent: 'de kleine en de grote zijn daar gelijk en de knecht is er vrij van zijn heer'. 

De begraafplaats is op afspraak geopend voor bezoek op elke 1e zondag van de maand om 12 uur (afspraak maken via: m.saveur@planet.nl of via de site).

De villa Duinhof is gebouwd naar een ontwerp van de Hilversumse architect J.H. Slot in een mix van architectonische stijlen. Je kunt er elementen in terugvinden van de Engelse landhuisstijl, chaletstijl en art nouveau. De tuin werd ontworpen door L.A. Springer. De vrijstaande villa staat tegen een flauwe duinhelling aan de Kweekduinweg. Een deel van de grond waarop de villa staat werd jaren geleden verkocht om nieuwbouw op te bouwen. Bij de nieuwbouw werden de twee eeuwenoude eiken die deel uitmaakten van het tuinontwerp gespaard.

Thijsse's Hof werd in 1925 aangelegd ter gelegenheid van de zestigste verjaardag van dr. Jac. P. Thijsse, de 19^de eeuwse Nederlandse schrijver, natuuronderzoeker, bioloog en onderwijzer die bekend werd om de natuuralbums die hij schreef voor de Verkade koekjesfabriek. Hij woonde vanaf 1902 in Bloemendaal en wilde de planten uit Kennemerland in natuurlijke begroeiingen laten zien. Nog steeds kun je in Thijsse’s Hof, ‘Planten- en Vogeltuin in het Bloemendaalsche Bosch’ meer dan 400 soorten hogere planten en circa 24 soorten (wilde) broedvogels zien, waaronder lijsterachtigen, vinken, mezensoorten, roodborstjes, winterkoninkjes, houtduiven, tjiftjafs, grote bonte spechten en ijsvogels (in de vijver). Maar ook: allerlei korstmossen, paddenstoelen, wijngaardslakken, vlinders, libellen, wilde bijen en waterdiertjes. Lekker op een van de bankjes gaan zitten en kijken en luisteren!

Dat waren nog eens tijden: wandelaars die in 1947 deze kerstwandeling voltooiden op 25, 26, 27 of 28 december, kregen een gedicht cadeau, geschreven door Albert Verwey en afgedrukt in groene inkt in een mooi boekje, met begeleidende tekst. ‘Door Neerlands trotse duinen hebt u vandaag gedwaald. De A.N.W.B., uw trouwe gids bij uitstek, heeft u meegevoerd op een wandeling, die u alle aspecten van het duinlandschap – onuitputtelijke inspiratiebron voor onze schilders en dichters – op de meest aantrekkelijke wijze heeft onthuld.

Tijdloos en ontembaar beuken de Noordzeegolven de duinenvoet. Vanaf de helmbegroeide toppen hebt u dit majestueuze spel van water, wind en wolken gadegeslagen. U hebt getoefd in de luwte van een idyllisch begroeide duinpan, waarboven buitelend de wintervogels zwieren. Dalend en stijgend, worstelend met de zilte zeewind, genietend van uitzichten, zoals alleen de Hollandse kusstrook u kan bieden, hebt u opnieuw de gans eigengeaarde schoonheid van ons land ontdekt…’ En dan moet het gedicht nog beginnen!

‘De wandeling’

De duinen heuvlen her en der

Boven elkander uit, en ver

Zet zich hun golving voort.

Tot een inzinking ruimte laat

En weide en einder opengaat

Waar hout de hoeve omboordt.

Ik kwam de zandzoom langs de zee,

De nevelige morgen gleê

Op wiegling en wit schuim.

En ik vergat hoe oud ik ben,

De golf groette aan min voeten en

De meeuw riep uit het ruim.

De golf zie: Zien wij u eindelijk weer,

Zo zacht en stil als toen weleer

Ge neuriede over ’t zand?

De meeuw sprak: Wel herken ik u,

Het is mijn wildheid, vrij en schuw,

Die ge in uw zachtheid bant.

Ik daalde ’t herfstig pad en ging

De laantjes door en ieder ding

Op hoeve en veld kreeg stem:

Hij is altoos dezelfde mens,

De tijd is maar een schijnbre grens,

Hij leeft en wij met hem.

Albert Verwey (1865-1937, dichter en essayist die o.a. het literaire tijdschrift De Nieuwe Gids oprichtte).