Het werelderfgoed van Nederland

12 bijzondere nalatenschappen om per fiets of te voet te verkennen

Wereldwijd zijn er ruim 1100 plekken die zich Unesco Werelderfgoed mogen noemen. Monumenten en natuurgebieden dus, die zo bijzonder zijn dat ze behouden moeten blijven. Deze twaalf bevinden zich in het Koninkrijk der Nederlanden.

Tip: Bijna alle hieronder genoemde routes vind je op de gratis app ANWB Eropuit. Hiermee zie je onderweg precies waar je bent en kun je dus niet verdwalen.

1. Schokland & omgeving

Werelderfgoed sinds 1995

Eeuwenlang was Schokland een kwetsbaar eiland in de woeste Zuiderzee. Voortdurend was er overstromingsgevaar en onder de bevolking heerste hartverscheurende armoede. Daarom besloot de regering in 1859 het eiland te ontruimen, de 635 Schokkers verhuisden naar het vasteland. En sinds de drooglegging van de Noordoostpolder in 1942 maakt ook het eiland zelf daar deel van uit.

Schokland vandaag is een eiland op het droge, rijk aan bodemschatten en met sporen van menselijke bewoning die teruggaan tot ver in de prehistorie. Een archeologisch monument dat ruim achtduizend jaar bewoningsgeschiedenis beslaat.

• Met deze drie fietsroutes, de Schokland-route (30 km), de Urk-route (48 km) en de Wrakkenroute Noordoostpolder, kun je Schokland zelf ontdekken.

2. Molencomplex Kinderdijk-Elshout

Werelderfgoed sinds 1997

In Kinderdijk staan negentien molens: acht aan de Nederwaard, acht aan de Overwaard, de molen die de Blokweerpolder bemaalt en twee molens in Nieuw-Lekkerland. De meeste zijn gebouwd tussen 1738 en 1740. Destijds hadden ze allemaal een schoepenrad waarmee water naar een hoger niveau werd gebracht. Door overtollig water weg te pompen, zorgden de molens ervoor dat de streek niet onder water kwam te staan. Meer dan tweehonderd jaar later (vanaf 1950) namen gemalen het werk over. Sindsdien staan de molens ‘reserve’, voor het geval de gemalen uitvallen.

• Meer lezen over Kinderdijk? Kijk hier.
• Fiets (44 km) of wandel (8 km) langs de oude molens.
• Breng een bezoek aan Kinderdijk waarbij je een rondvaart maakt, de rijke geschiedenis ontdekt, een kijkje in de molens neemt én de indrukwekkende machinekamer in het Wisboomgemaal inspecteert. Voor dit alles moet je een kaartje kopen; ANWB-leden krijgen korting.

3. Ir. D.F. Woudagemaal

Werelderfgoed sinds 1998
 

In 1920 opende koningin Wilhelmina het grootste stoomgemaal ooit gebouwd, het Ir. D.F. Woudagemaal. Het was bedoeld om het boezemwater (overtollig water dat in een zogeheten polderboezem verzameld wordt om te worden geloosd) van Friesland op het vereiste peil te houden. Hierbij helpt het gemaal nog steeds, wanneer het moderne Hooglandgemaal het niet alleen aankan. Ook om de bedrijfsvoering te kunnen garanderen, wordt het gemaal nog meerdere keren per jaar op stoom gebracht.  

De 60 meter hoge schoorsteen is een baken voor schippers op het IJsselmeer; het gebouw en de machines zijn een trekpleister voor architectuur- én stoomliefhebbers.

• Wie de route Gaasterlânpaad (43 km) fietst, via kliffen en zwerfkeien, en dan bij knooppunt 45 vier kilometer richting Lemmer trapt, komt pal voor het stoomgemaal uit.
• Een heel andere manier om hier (en op vele andere bijzondere plekken) per fiets te komen is via deze achtdaagse fietsrondreis Zuiderzee.
• Ook door (een deel van) het Zuiderzeepad te wandelen, kom je bij dit werelderfgoed uit. 

4. Droogmakerij de Beemster

Werelderfgoed sinds 1999

De Noord-Hollandse Beemster Polder is een schoolvoorbeeld van hoe wij Nederlanders grote delen van ons land hebben drooggelegd. Met deze 17de-eeuwse droogmakerij werd De Beemster, destijds een vervaarlijk binnenwater, veranderd in vruchtbare landbouwgrond. Om het woeste meer kwam een dijk van 42 kilometer lang en daaromheen werd een ringvaart gegraven. Vervolgens pompten 43 windmolens het meer leeg en in 1612 viel De Beemster droog. Hierna werden wegen aangelegd, sloten gegraven en boerderijen gebouwd, alles volgens een strak patroon. Voorbeeldig, zoals later zou blijken.

• Fiets de route Water, vijand en bondgenoot tussen Beemster en Schermer (43 km).
• Liever per auto? Bekijk de Koggenroute (130 km).
• Polderdorp Middenbeemster, het nabijgelegen De Rijp en 48 andere dorpen worden beschreven in het boek De allermooiste dorpen van Nederland. 

5. Rietveld-Schröderhuis

Werelderfgoed sinds 2000

Het Rietveld-Schröderhuis, ontworpen in 1923-1924 door architect en meubelmaker Gerrit Rietveld, is volledig uitgevoerd volgens de ideeën van de kunstbeweging De Stijl. Kenmerkend zijn de strakke horizontale en verticale lijnen, de vloeiende overgangen tussen binnen en buiten, en het gebruik van de primaire kleuren geel, rood en blauw, naast wit, grijs en zwart. Rietveld ontwierp het voor Truus Schröder-Schräder, die er van januari 1925 tot haar dood in 1985 heeft gewoond. Het huis aan de Prins Hendriklaan 50 in Utrecht is nu te bezichtigen via een rondleiding.

• De fietsroute De Stijl in Utrecht (10 km) voert je niet alleen naar het Rietveld-Schröderhuis, maar ook naar onder meer Huis Muus en Huis Theissing, ook door Rietveld ontworpen, en over het Domplein.
• Tussen Rietveld en Mondriaan is een fietsroute (42 km) van Oud-Zuilen naar Amersfoort, langs zowel het Rietveld-Schröderhuis als het Centraal Museum en het Mondriaanhuis.

6. Waddenzee

Deens, Duits en Nederlands werelderfgoed sinds 2009

Het natuurgebied Waddenzee ligt tussen Den Helder in Nederland en Esbjerg in Denemarken. Bij eb kun je over de zeebodem lopen, soms zelfs helemaal van het vasteland naar Schiermonnikoog – maar doe dit alleen met een gids. Het unieke, jonge (want ‘pas’ zevenduizend jaar geleden ontstaan) landschap is elk jaar een tussenstation voor zo’n 10 miljoen trekvogels. Daarnaast leven er zeehonden, zeeduizendpoten, kokkels, garnalen en meer dan tweeduizend andere dieren. En dan zijn er nog de eilanden, rijk aan flora, fauna en fraaie vergezichten.  

• Op alle bewoonde Nederlandse Waddeneilanden, van Texel tot Schiermonnikoog, zijn er ANWB-wandel- en/of fietsroutes.
• In het noorden van Friesland en Groningen liggen routes via zowel terp- en wierdendorpjes als langs de kust, zoals de wandeling Onder Foswerts vleugels (19 km) of, voor fietsers, de Lauwerslandroute (38 km).
• Kijk hier voor een driedaags arrangement met ledenkorting, waarbij je zowel de stad Groningen bezoekt als gaat wadlopen.   

7. Grachtengordel van Amsterdam

Werelderfgoed sinds 2010

Geliefd en geroemd in binnen- en buitenland: de grachtengordel van Amsterdam. Niet bij toeval ontstaan, maar een fenomenaal stedenbouwkundig project. Het was het eerste ter wereld dat met grachten, bruggen, sluizen en kaden op zo’n grote schaal planmatig werd ontworpen en aangelegd. Wonen, werken en verkeer werden erin verwerkt en tegelijkertijd was er oog voor schoonheid. Dit was uniek in de 17e eeuw, de tijd dat onze hoofdstad ‘het warenhuis van de wereld’ was.

• Rondje Amsterdam (18 km) is een fietsroute langs zowel de grachten als onder meer Artis, Rijksmuseum en Westermarkt.
• Hier vind je tips over Wat te doen in Amsterdam?
• En kijk hier voor een 3-daagse stedentrip Amsterdam met ledenkorting.

8. Van Nellefabriek

Werelderfgoed sinds 2014

Op de site werelderfgoed.nl lezen we: “De tussen 1925 en 1931 gebouwde koffie-, thee- en tabaksfabriek van Van Nelle is een van de meest uitzonderlijke iconen van industriële architectuur in de wereld uit het begin van de twintigste eeuw, de periode van het Nieuwe Bouwen. Het complex met zijn gevels van staal en glas en betonnen draagconstructies vormt de uitdrukking van de 'ideale fabriek', met daglicht dat aangename werkomstandigheden biedt in de fabriek en openheid uitstraalt naar de buitenwereld. Ook getuigt de Van Nellefabriek van de lange geschiedenis van invoer, verwerken en verhandelen van tropische producten in Nederland, en in de Rotterdamse haven in het bijzonder. De restauratie en herbestemming van de fabriek is sinds 2000 met grote zorgvuldigheid uitgevoerd, waarbij de authenticiteit behouden is gebleven.”

• Een afspraak voor een rondleiding kun je maken via info@urbanguides.nl.
• Elke 10 minuten vertrekt er vanaf de stations Rotterdam Centraal en Schiedam Centrum een bus naar de halte Beukelsbrug/Van Nelle Fabriek (circa 8 minuten reistijd, 2 minuten lopen).
• Leuk en leerzaam: een rondvaart (75 minuten) met uitleg. Door de havens, onder de Erasmusbrug door en langs werven, dokken, kranen en de skyline van de stad. Hier koop je een kaartje met korting.  

9. Hollandse Waterlinies

Werelderfgoed sinds 2021

De Stelling van Amsterdam staat al vanaf 1996 op de Werelderfgoedlijst en sinds 26 juli 2021 is daar de Nieuwe Hollandse Waterlinie bijgekomen. Beide linies, die nu samen de Hollandse Waterlinies heten, vertellen het bijzondere verhaal van de militaire verdediging van ons land met het water als bondgenoot.

De 85 kilometer lange Nieuwe Hollandse Waterlinie, aangelegd in de 19de eeuw, liep van de Zuiderzee bij Muiden tot aan de Biesbosch. Deze linie is 3 tot 5 kilometer breed en bestaat uit 45 forten, zes vestingsteden, twee kastelen en tal van sluizen, kazematten en schuilplaatsen.

De Stelling van Amsterdam is een 135 kilometer lange verdedigingslinie op 15 tot 20 kilometer rond de hoofdstad, aangelegd tussen 1880 en 1920, ook met 45 forten.

• De verborgen schatten van drie waterlinies is een fietsroute (61 km) langs forten fietst van de Oude Hollandse Waterlinie , de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam. Andere fietsroutes langs de Nieuwe Hollandse Waterlinie zijn Utrecht Waterlinie-Noord (38 km) en Utrecht Waterlinie-Zuid (44 km).
• Voor wandelaars tippen we de routes Muiden (3 km), langs Muizenfort en Muiderslot, en Wandelen in middeleeuwse sferen (13 km), door de vestingsteden Gorinchem en Woudrichem en langs Slot Loevestein.      

10. Koloniën van Weldadigheid

Nederlands en Belgisch werelderfgoed sinds 2021

In de 19de eeuw leefde in de steden een op de drie huishoudens in armoede. Om deze armen betere vooruitzichten te bieden, stichtte de Maatschappij van Weldadigheid vanaf 1818 kolonies in onontgonnen gebieden in het toenmalige Nederlandse Koninkrijk. In deze zogenoemde pauperkolonies werd hun werk op het platteland aangeboden. Armen moesten niet afhankelijk van hulp blijven, maar door structuur en tucht zelfredzaam worden, een uniek sociaal experiment.

De (ex-)kolonies Veenhuizen, Frederiksoord en Wilhelminaoord in Drenthe en de Wortel-Kolonie in de Belgische Kempen vormen nu samen één werelderfgoed.

• Het Weldadig Rondje (36 km) is een downloadbare fietsroute die je naar Veenhuizen, Frederiksoord en Wilhelminaoord voert.
• Maak een vijfdaagse fietsreis door Noord-Drenthe, waarbij je niet enkel Veenhuizen bezoekt, maar ook Nationaal Landschap Drentsche Aa, het Fochteloërveen en het dorp van Ot en Sien.

11. Neder-Germaanse Limes

Nederlands en Duits werelderfgoed sinds 2021

Ook de Limes, de voormalige noordelijke grens van het Romeinse Rijk in Nederland én Duitsland, is werelderfgoed. Limes is het Latijnse woord voor ‘grens’ en tweeduizend jaar geleden liep die langs de Rijn dwars door ons land; van de monding in zee bij Katwijk tot voorbij Nijmegen, richting Xanten. Om de grens te beschermen, bouwden de Romeinen wachttorens en legerkampen. Hiervan zijn 19 vindplaatsen in Nederland en 25 in Duitsland.

• De Limes-fietsroute, in opdracht van de ANWB gemaakt door het Landelijk Fietsplatform, is 213 kilometer lang, tweezijdig gemarkeerd en voert langs veertig bijzondere locaties, zoals forten, wachttorens en musea met Romeinse vondsten. De Fietsgids Romeinse Limesroute is helaas uitverkocht, maar hier vind je een kaart en downloadbare GPX-gegevens.
• LAW-gids 16, Romeins Limespad beschrijft de 275 kilometer lange Limes-wandelroute. Hier vind je een verslag van deze wandeling. 

12. Willemstad, Curaçao

Werelderfgoed sinds 1997

Op het Caribische eiland Curaçao, in een beschutte baai aan een natuurlijke haven, vestigden de Nederlanders in 1634 een handelsnederzetting. Willemstad ontwikkelde zich gestaag in de daaropvolgende eeuwen en bestaat nu uit een aantal bontgekleurde historische wijken. Zoals Punda, Otrobanda, Pietermaai en Scharloo, waarvan de koloniale architectuur verraadt dat Willemstad niet enkel met Nederland, maar ook met Spanje en Portugal handel voerde.

Je gaat er niet even op een zaterdag naartoe, maar het hoort toch écht bij het werelderfgoed van het Koninkrijk der Nederlanden.

• Tips ter voorbereiding van een reis naar Curaçao én meer bezienswaardigheden op dit eiland vind je hier.