De verborgen schatten van drie waterlinies

Fietsveiligheid route-informatie: houd op deze route rekening met onderstaande punten; pas je snelheid aan, houd rekening met tegenliggers en ga waar nodig achter elkaar rijden.
• Tussen knooppunt 47 en 37 gaat de route over een smal traject (ca. 500 m) langs de Weespertrekvaart; ga hier bij voorkeur achter elkaar rijden.

Toegankelijkheid: deze route is in principe geschikt voor extra brede fietsen (driewielers, bakfietsen, etc.), met uitzondering van een smal stukje traject langs de Weespertrekvaart (tussen 47-37).
Alternatief: na knooppunt 46, waar de route op de rotonde linksaf slaat, blijf je het fietspad langs de Gooilandseweg volgen (rechtdoor); na ca. 1,5 km neem je net na de bocht, met in de verte een molen in zicht, de afslag rechtsaf (fietspad); via het tunneltje onder de weg door en aan de ander kant fietspad volgen, over het bruggetje en dan meteen rechtsaf. Je zit nu weer op de gewone route naar knooppunt 37.

Deze bijzondere fietsroute vertelt het verhaal van drie waterlinies: de Oude Hollandse Waterlinie (1672-1815), de Nieuwe Hollandse Waterlinie (1815-1951) en de Stelling van Amsterdam (1881-1940). Door van Muiden tot aan de Biesbosch en rond Amsterdam land tot kniehoogte te inunderen (onderwater te zetten) kon het westen worden beschermd. Na de Tweede Wereldoorlog verloren de waterlinies hun functie, maar het strategische landschap, het watermanagementsysteem en de militaire werken bleven grotendeels in stand. Nog steeds even indrukwekkend als in vervlogen tijden. De Stelling van Amsterdam is sinds 1996 Werelderfgoed en de Nieuwe Hollandse Waterlinie is genomineerd om aan deze lijst toegevoegd te worden.

Kijk hier voor meer informatie.

Fort bij Abcoude is het oudste landfort van de Stelling van Amsterdam en het enige Stellingfort waarin nog baksteen werd gebruikt. Het fort is regelmatig geopend. Op het terrein vind je het hoofdgebouw met kruitmagazijn, waterkelder en slaapvertrekken. De buitenmuren zijn wel 1,8 meter dik! Elders op het terrein liggen meerdere bomvrije remises omdat dit fort nog zware artillerie zou huisvesten, waar later vanaf gestapt is. Vanaf het uitzichtpunt zie je de Batterijen aan het Gein (bij de molen) en het Fort bij Nigtevecht liggen.

Fort bij Nigtevecht, onderdeel van de Stelling van Amsterdam, werd gebouwd ter verdediging van het Merwedekanaal (huidige Amsterdam-Rijnkanaal), de Vecht en de inundatiewerken in de omgeving. Ooggetuigen beweren dat tijdens de Tweede Wereldoorlog wel driehonderd Oostenrijkers en Wit-Russen tegelijk in het fort verbleven en dat er geroofde huisraad van gedeporteerde Joden werd opgeslagen. Tegenwoordig is het een idyllische plek om te vertoeven en een kopje koffie te drinken.

Midden in de Vecht liggen op een groen eilandje de overwoekerende ruïnes van Fort bij Hinderdam die vanaf de rivieroevers zijn te bekijken. Het fort grendelde eeuwenlang de Vecht en haar kades af. In de eerste helft van de negentiende eeuw werd het oude forteiland aangevuld met twee lunetten: kleine eilandjes met een gracht eromheen. Later werden een mitrailleurkazemat en groepsschuilplaatsen van gewapend beton gebouwd, om samen met andere kazematten de weg van Hilversum naar Weesp af te grendelen.

Langs de Vecht en vlakbij het Naardermeer ligt Fort Uitermeer, met de bijzondere torenruïne als een baken aan de rivier. In 1845 werd op het terrein een bomvrij geschutstoren gebouwd. In deze toren werden, voor zover bekend ten behoeve van een munitiemagazijncomplex, in 1951 explosieven tot ontploffing gebracht die grote schade aanrichtten. Van 1913 tot 1922 maakte het fort deel uit van de Stelling van Amsterdam. Nu is het een prachtige pleisterplaats aan het water met de toren als uniek decor.

Ankeveen bevond zich in 1672 aan de oostelijke randen van de inundaties van de Oude Hollandse Waterlinie. Aan het eind van Hollands End, op de kruising met de ’s-Gravelandse Vaart, werd in het najaar een kleine post ingericht die in oktober door de Fransen werd aangevallen. Tijdens een korte maar felle strijd met de Fransen werd het nabije Polderhuis verwoest, maar hield het regiment van luitenant-kolonel Johan van Stockheim stand. Een maand later kwamen de Fransen terug naar Ankeveen en werden zij opnieuw gedwongen zich ‘met verlies van veele doden’ terug te trekken.

Fort Kijkuit, onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, biedt een weids uitzicht over de Horstermeerpolder, natuurgebied de Wijde Blik en molen Gabriël. Het fort diende als afsluiting van de Kortenhoefse Zuwe en het nabijgelegen kanaal en werd tussen 1844 en 1847 gebouwd. Tijdens de verbouwing in 1880 werd de gracht om het wachthuis gedempt en aan de flanken van het gebouw werden remises gebouwd. Later bouwde men onder meer een fortwachterswoning, betonnen borstweringsmuren en een batterij voor veldgeschut. Bijzonder is ook de kazemat uit de jaren ’30 met een stalen front, afkomstig van het voormalige pantserschip Hr. Ms. Tromp (1904-1927).

Het dorp Vreeland werd in 1672 niet beschermd door de Oude Hollandse Waterlinie. De eerste Nederlandse posten bevonden zich bij Abcoude en Hinderdam. In december 1672 werd Vreeland  geplunderd door Fransen die vanuit Utrecht een strooptocht door de Vechtstreek ondernamen. Daarbij werd in Vreeland ‘veel moet wil bedreven’. De Fransen trokken verder naar Hinderdam, waar zij stuitten op het goed verschanste Staatse leger dat meerdere Fransen doodde en anderen gevangen nam.

In juni en juli van het jaar 1672 werd het gebied van Muiden tot Heusden onder water gezet om de oprukkende vijandelijke Franse legers tot staan te brengen.  Ook tussen de Amstel en de Vecht, en aan de andere oever richting Naarden, werden polders onder water gezet. Alleen via de dijken kon de vijand zich nog verplaatsen. Daar waar rivieren of dijken elkaar kruisten werd een bemande post of een kleine schans (verdedigingswerk) opgeworpen. Namen als ‘de Schans’ in Vinkeveen herinneren daar nog aan het Rampjaar 1672.

In november 1672 vond in Waverveen een drama plaats. De gebeurtenis is opgetekend door ooggetuige dominee Henricus Selijns. De Franse gouverneur sommeerde Waverveen om ‘10 scheepen hoy, elck van 20 voeder, tot Uytrecht te leeveren, op bijgevoegde straffen, dat ’t gantsche dorp geplündert en gebrandt soude worden’. Waverveen vertrouwde op de aanwezige soldaten en hun geschut en gaf geen gehoor aan het bevel. Een misrekening. De verdedigers werden door de Fransen overmeesterd en de dominee schrijft: ’t schreuwen, pionderen en branden is met geen penne uyt te drucken. 59 huysen zijn verbrant. Ettelijcke huyslieden zijn dootgeschooten, verdroncken.’

Fort Waver-Amstel, onderdeel van de Stelling van Amsterdam, is opgeleverd in 1912 en steekt als een kleine heuvel af ten opzichte van het vlakke polderlandschap eromheen. De huidige beschermde functie als natuurplek is voor de polder van belang. Dit is de Groot-Mijdrechtpolder waar de rivieren Waver en Amstel bij elkaar samenkomen. De afgelopen jaren is door Natuurmonumenten veel herstelwerk verricht. Zo is bijvoorbeeld het dak opnieuw bedekt met een bitumenlaag, waarop een laag grind (voor afwatering), schoon duinzand en aarde zijn gestort. Het fort is een beperkt aantal dagen per jaar open voor rondleidingen.

Fort in de Botshol is het enige fort van de Stelling van Amsterdam waarvan het verdedigbare aardwerk uit 1895 vrijwel intact is gebleven. Het aardwerk is langgerekt van vorm en omgeven door een gracht. Het is toegankelijk via een brug aan de noordzijde. Het object is van belang vanwege de cultuurhistorische waarde als voorbeeld van een langgerekt verdedigbaar en omgracht aardwerk en als voorbeeld van de ontwikkeling van de krijgskunde in de laat-negentiende eeuw. De brede onderwaterzetting maakte hier een goede verdediging mogelijk, waardoor de aanleg van betonnen gebouwen werd uitgesteld en uiteindelijk achterwege bleef.

Ook Fort aan de Winkel is nooit voltooid met bomvrij betonnen gebouwen omdat het inundatiegebied voor het fort heel goed te verdedigen viel. De bouw van het betonnen fort had hierdoor zeer lage prioriteit en is na de Eerste Wereldoorlog niet alsnog voltooid. Tijdens de mobilisatie in die oorlog moesten de manschappen verblijven in onderkomens van hout en golfplaat en bedekt met grond. In de Koude Oorlog is er nog een uitkijkpost van het Korps Luchtwachtdienst gebouwd om laagvliegende vliegtuigen waar te nemen. Alleen de fundering is er nog van over.

Abcoude was vanwege haar ligging een belangrijke plaats in de Oude Hollandse Waterlinie. Om te voorkomen dat de Fransen over de kades van de rivieren een aanval zouden ondernemen op de Amsterdamse voorposten of op Weesp werd het kasteel van Abcoude in 1672 door Staatse troepen bezet. In november deden de Fransen een aanval op Abcoude en het kasteel. De Staatse troepen weigerden het kasteel te verlaten terwijl de Franse voorhoede het dorp plunderde. Later die maand kwamen de Fransen terug, maar dit keer kwam de bezetting van het kasteel wél in actie en werd de aanval afgeslagen.