Fietsroutes langs de Zuiderwaterlinie

Ontdek het militaire verleden van West-Brabant

De Zuiderwaterlinie is een verdedigingslinie die dwars door het zuiden van Nederland voert. Het is de oudste, langste en meest gebruikte waterlinie van Nederland. Langs de linie kun je nu fietsen, van vestingstad naar vestingstad. De ANWB ontwikkelde vijf fietsroutes die onderling verbonden zijn. Van fort, naar kasteel, naar burcht.

Ontstaan Zuiderwaterlinie

In 1568 kwamen de Nederlandse gewesten in opstand tegen de landsheer, de Spaanse koning Filips II. Al snel werd duidelijk dat stadsmuren niet genoeg waren om de Spanjaarden tegen te houden. Dus werd er een nieuw verdedigingsmiddel ingezet: water!

Het principe was slim: omdat Nederland grotendeels onder de zeespiegel ligt, kon men tussen een serie schansen en vestingsteden het polderland onder water laten lopen, gewoon door de sluizen open te zetten. Zo konden vijandige manschappen er niet meer door. Klinkt simpel, maar het inunderen - onder water zetten - was nog best een precisieklusje: bij teveel water kon de vijand gewoon naar de overkant varen en bij te weinig water waadden ze er dwars doorheen.

Door het inunderen van een strook land kon een leger niet verder oprukken. In 1648 vertrokken de Spanjaarden, maar de dreiging uit het zuiden bleef. Daarom ontwierp Menno van Coehoorn in de 17e eeuw een ingenieuze keten van waterlinies. Het Brabantse deel noemen we nu de Zuiderwaterlinie.

De Zuiderwaterlinie is ontworpen door vestingbouwer Menno van Coehoorn. De linie beschermde Holland achtereenvolgens tegen Spanjaarden, Fransen en Belgen, maar werd overbodig toen in de Tweede Wereldoorlog Duitse gevechtsvliegtuigen werden ingezet.

Forten en schansen

Hoe complex zo'n waterlinie was, blijkt onder andere uit de grote hoeveelheid forten en schansen die je in dit deel van Brabant tegenkomt. Alleen rondom het kleine vestingstadje Willemstad liggen er al vijf. Met Fort Sabina als paradepaardje: het grootste van de linie met schitterend uitzicht op de omgeving en op bijzondere vogels zoals lepelaars, visarenden en kiekendieven.

Ook de andere vestingsteden (Bergen-op-Zoom, Steenbergen, Klundert, Geertruidenberg, Breda, Heusden, 's-Hertogenbosch, Megen, Ravenstein en Grave) hebben pareltjes van forten, schansen en andere linie-overblijfselen te bieden. Fort de Roovere bijvoorbeeld in Bergen-op-Zoom, waar je via de bijzondere Moozesbrug droog de slotgracht over kunt steken. De herstelde bastions, de herkenbaar gemaakte liniegracht en de opgeknapte vestingmuur van Steenbergen.

Of de vestingwerken middenin prachtige natuurgebieden rondom Klundert. In Grave zijn de contouren van Kroonwerk Coehoorn subtiel in het landschap aangegeven. Heusden is net een openluchtmuseum met al die 17^e eeuwse straatjes. Ook Megen heeft nog een Middeleeuws stratenpatroon. Dat alles opgeteld bij het bourgondische karakter van Brabant - de vele terrassen, restaurants, cafeetjes – en het winkelaanbod en je hebt onderweg genoeg redenen om even af te stappen.

Vijf Zuiderwaterlinie fietsroutes

De Zuiderwaterlinie heeft een totale lengte van 160 kilometer. Deze is verdeeld over vijf koppelbare fietsroutes van ca. 40 - 50 km per stuk. Van west naar oost zijn dat:

Route 1: West Brabantse Waterlinie - 44,5 km

Het oudste gedeelte van de Zuiderwaterlinie ligt rond vestingsteden Bergen op Zoom en Steenbergen. Wat er nog van over is? Verrassend veel! Stap op de fiets en ontdek het militaire verleden van West-Brabant.
Bekijk de route

Route 2: Stelling van Willemstad - 46 km

Het was Willem van Oranje zelf die opdracht gaf om van twee polderdorpen een onneembare vestingstad te maken: Willemstad en Klundert. Kwam de vijand toch te dichtbij? Dan werd het omliggende gebied onder water gezet. Later zorgde een ring van forten voor extra bescherming. En het mooie is: veel van deze vestingwerken liggen er nog altijd ongeschonden bij.
Bekijk de route

Route 3: Geertruidenberg en Breda - 43 km

De vestingsteden Geertruidenberg en Breda waren belangrijke schakels in de Zuiderwaterlinie. Grachten, wallen en bolwerken herinneren hier nog aan. Het gebied tussen de vestingsteden lag te hoog om onder water te zetten. Daarom werden hier schansen en linies aangelegd. Ze vormen nu het militaire decor voor deze fietsroute vol verrassingen.
Bekijk de route

Route 4: Den Bosch en Heusden - 46 km

Twee vestingsteden kozen tijdens de Opstand een andere kant: Heusden steunde de prins van Oranje, het katholieke 's-Hertogenbosch bleef lange tijd trouw aan de Spaanse koning. Inmiddels zijn de vestingwerken rond beide steden prachtig gerestaureerd. Daartussen tekenen inundatiegebieden, schansen en zigzaggende linies nog altijd het landschap.
Bekijk de route

Route 5: Grave en Ravenstein - 54 km

In Noordoost-Brabant slingert de Maas langs drie vestingstadjes: Grave, Ravenstein en Megen. Klinkerstraatjes hebben ze allemaal, maar verder valt vooral op hoe anders ze zijn. En de vele katholieke kerken en kloosters? Een deel van het gebied viel lange tijd onder Duitse vorstendommen waar godsdienstvrijheid heerste. Daarom zochten katholieke geestelijken hier hun toevlucht.
Bekijk de route

Wil je meer weten over deze routes?

In het NPO Radio 5 programma Thuis op 5 vertelt onze wandel- en fietsexpert Marieke Haafkens meer over deze fietsroutes en wat er allemaal te zien is. Luister hier.

ANWB Fietsen-app

De routes volgen het fietsknooppuntennetwerk en kun je gratis bekijken en printen. Je kunt de routes ook fietsen met de gratis ANWB Fietsen-app. Dan krijg je vanzelf tips onderweg voor bezienswaardigheden en ANWB Gastvrijpunten waar je kunt pauzeren. Raak je de weg kwijt, dan brengt de app je terug naar de route.

Samenwerking

De vijf nieuwe fietsroutes langs de Zuiderwaterlinie zijn gemaakt door de ANWB in samenwerking met de Alliantie Zuiderwaterlinie. Meer achtergrondinformatie vind je op Zuiderwaterlinie.nl.

Misschien vind je dit ook interessant:

Limesroute voor wandelaars en fietsers
Ontdek de Nationale Parken in Nederland
Meer fietsroutes zoeken