Waarom negeren we massaal rode kruisen boven de weg?

Een paar seconden tijdswinst tegenover mensenlevens

Het aantal mensen dat op de bon gaat voor het negeren van een rood kruis neemt schrikbarend toe. Zien we het rode kruis niet of negeren we het bewust voor een paar seconden tijdwinst?

In de verkeerscentrale pingpongen de ogen van wegverkeersleider Pascall Maessen heen en weer over de tientallen camerabeelden voor hem. Op de beelden razen auto’s, vrachtwagens en motoren over het asfalt. Aan Maessen de taak om het verkeer zo veilig mogelijk te laten doorstromen. Zijn blik bevriest: een auto staat stil op de vluchtstrook, een portier vliegt open. Hij begint te klikken met zijn muis. Op het matrixbord boven de weg verschijnen aangepaste snelheden en een pijl die het verkeer naar links verdrijft, op een volgend matrixbord verschijnt een rood kruis. De afgesloten rijstrook is nu vrij voor hulpverleners om hun werk te doen. Maar dan schiet ineens een auto onder het rode kruis door. Maessen kijkt verbouwereerd, maar niet verbaasd. ‘Iedere dienst zie ik er minstens één doorrijden.’ Hij hangt direct aan de lijn om zijn collega’s op de weg in te seinen. Rode kruisen worden veel te vaak genegeerd: het aantal processen-verbaal dat weginspecteurs uitschrijven voor het negeren van een rood kruis, is in 2020 met 55 procent gestegen naar 4.920.

Bewuste negeerders

Wat ging er in die 4.920 hoofden om? De meeste mensen die staande worden gehouden, zeggen het rode kruis niet te hebben gezien. Ze zijn druk met andere dingen; appen, telefoneren of hun navigatiesysteem. In de 33 jaar dat wegenwacht Wim Butter op de weg werkt, ziet hij nu een verandering: ‘Vroeger waren mensen puur met autorijden bezig, nu zijn er teveel prikkels waardoor ze worden afgeleid.’ Bij incidenten werkt hij nauw samen met weginspecteurs, die hun typerende gele pick-ups schuin op de afgesloten rijstrook zetten als veiligheidsbuffer. Ook weginspecteur Kevin van de Merwe hoort vaak de ‘niet gezien’-reden, tot zijn verbazing: ‘Wat zie je dan wél om je heen? Als je een rood kruis al niet ziet.’ Naast deze onbewuste overtreders, zijn er de weggebruikers die ‘overal lak aan hebben’, aldus Van de Merwe. ‘Ze zeggen dan: “Mijn navigatie zegt dat ik er hier af moet”, terwijl ze vlak langs onze enkels rijden.’ 

'Ineens keek de automobilist mij recht aan, alsof hij wakker schrok. Op een haar na vloog hij langs de neus van mijn auto.’
Weginspecteur Kevin van de Merwe

Die bewuste negeerder is volgens ver keerspsycholoog Gerard Tertoolen in de meerderheid. ‘Het is natuurlijk sociaal wenselijker om te zeggen dat je een rood kruis niet hebt gezien. Maar als je kijkt naar de situaties waarin vaak rode kruisen worden genegeerd, dan gebeurt dit vooral wanneer er voordeel mee te behalen valt, zoals tijdwinst bij file.’ Wat meespeelt, is dat de meesten onder ons aan hardnekkige zelfoverschatting lijden. ‘Meer dan 80 procent van de mensen vindt zichzelf een uitmuntende chauffeur. Statistisch gezien is dit onmogelijk. Die zelfoverschatting zorgt ervoor dat wij ons op de weg meer denken te kunnen permitteren dan verstandig is.’

2020 in pijnlijke cijfers

223 Rijkswatertstaat-medewerkers meldden een bijna-ongeval door het negeren van rode kruisen
11 dienstauto's werden aangereden. Gelukkig zonder inzittenden 
22 pijlwagens en 'botsabsorbers' werden geraakt: voertuigen die wegwerkzaamheden en ongevallen juist moeten beveiligen

Springen!

Overtreders menen vaak dat het kruis niet nodig was. ‘Elke dag plaatsen we meerdere rode kruisen boven de weg. Dat doen we altijd met een reden, zoals bij een pech- of ongeval’, zegt David van Baarle, als directeur Wegverkeersmanagement eindverantwoordelijk voor het veilig en vlot geleiden van het verkeer op het hoofdwegennet. ‘Het is onze taak om het verkeer te laten doorstromen, op een veilige manier.’ Een rood kruis wordt geplaatst als er een incident heeft plaatsgevonden, bij wegwerkzaamheden of wanneer er iets op de weg ligt. Ook kan het zijn dat een spitsstrook wordt gesloten wanneer er door mist slecht zicht is voor de camera’s in de verkeerscentrale. Het verkeer kan dan onvoldoende in de gaten worden gehouden om de veiligheid te waarborgen.

De wegverkeersleider is degene die de kruisen plaatst. Maessen: ‘Geen rubber of rotzooi op de weg, wel een rood kruis? Dan zijn we in de verkeerscentrale waarschijnlijk aan het controleren of de weg echt vrij is, voor we ’m weghalen.’ Weginspecteur Van de Merwe is niet de enige die af en toe met het hart in de keel op de weg werkt. Ook collega’s met wie hij samenwerkt aan het veilig afhandelen van een incident – politie, ambulance, wegenwachters, bergers – krijgen met onveilige situaties te maken. Bergingschauffeur Maarten de Wit: ‘Regel één voor een berger is: één oog op het verkeer, één op je werk. Regel twee: hoor je het geluid van veiligheidskegels die omver worden gereden? Springen!’

Beter voorkomen dan bekeuren

Steeds meer middelen worden ingezet om het negeren van rode kruisen te voorkomen. Zo krijgen weginspecteurs, in 2021 zijn dat er 100, de status van buitengewoon opsporingsambtenaar (boa), waardoor zij bekeuringen mogen uitdelen. Van Baarle: ‘De pakkans wordt steeds groter.’ Ook worden er meer camera’s ingezet om op kenteken te bekeuren. Maar voorkomen is natuurlijk beter dan bekeuren. Daarom wordt onder andere steeds meer ingezet op zogeheten in-car-technologie. Via service providers en navigatiesystemen wordt zichtbaar gemaakt wanneer er een rood kruis geplaatst is, en wordt zelfs het voertuig van de weginspecteur getoond. ‘Die technologie ontwikkelt zich razendsnel en willen we op grotere schaal inzetten. Uiteraard met de juiste balans tussen informeren en niet laten afleiden’, vertelt Van Baarle.

€ 260,- voor het negeren van een rood kruis, het bedrag kan bij een volgende overtreding oplopen
Boetebedrag in 2023

‘Maar uiteindelijk schuilt de wortel van het probleem in gedrag.’ Daarom communiceert Rijkswaterstaat via allerlei kanalen, waaronder social media, maar ook rijscholen, waarom rode kruisen geplaatst worden en wat de gevaren zijn van het negeren ervan. ‘Gecombineerd met de boodschap dat je door de voorruit moet blijven kijken’, zegt Van Baarle. Vanuit de verkeerspsychologie is sociale afkeuring het meest effectief. ‘Dit gedrag moeten we collectief afkeuren’, zegt Tertoolen. ‘De toename van het negeren van rode kruisen valt toe te schrijven aan een relatief kleine groep asocialen, niemand wil daar toch bij horen?’ Terug in de verkeerscentrale kijkt Maessen naar zijn collega’s die de auto met pech van de vluchtstrook halen. ‘Zij zetten zich in voor de veiligheid van alle weggebruikers daar. Als ik dan zie hoe het verkeer de kreukels uit hun broek rijdt, denk ik: tsjongejonge, een paar seconden tijdwinst tegenover mensenlevens.

Dit artikel verscheen in de Kampioen van mei 2021