Hofjes en herenhuizen

Hond mee: de hond mag aangelijnd mee op deze route. In Landgoed Oostduin, in Arendsdorp en de Schevengse bosjes mag de hond loslopen.

Toegankelijkheid: deze route is niet geschikt voor mindervaliden vanwege de trappetjes en bospaden.

Paden: deze route voert voor 13% over onverharde paden en is dus grotendeels verhard.

Bereikbaarheid met het OV: neem vanaf Station Den Haag Centraal bus 385 en stap uit bij halte Willem Witsenplein. Loop in 7 minuten via de Van Alkemadelaan en de Breitnerlaan naar de Van Hoytemastraat.

Parkeren: In Benoordenhout geldt betaald parkeren. Gratis parkeren kan op het parkeerterrein van het ANWB hoofdkantoor aan de Wassenaarseweg (Let op: parkeer op de bezoekersplaatsen, haal een uitrijkaart in de ANWB-winkel en houd er rekening mee dat je het parkeerterrein voor 18 uur verlaat). Om bij het startpunt van de route te komen steek je bij kruispunt Wassenaarseweg/Alkemadelaan over en volg je de Wassenaarseweg tot de Van Hoytemastraat.

1. Start de wandeling bij Le Petit Quartier in de Van Hoytemastraat. Loop de Van Hoytemastraat uit, steek de Wassenaarseweg over, sla LA de Van Zaekstraat in en aan het einde daarvan RA de Floris Grijpstraat. Neem halverwege die straat aan de linkerkant de ingang van Landgoed Oostduin-Arendsdorp. Wandel over het witte bruggetje het park in, ga RA en LA voor het water langs en weer RA, het tweede witte bruggetje over en ga bij de speeltuin RA. Ga na 100 meter LA de trap op en RD het pleintje over tussen de moderne woonflats, ga de trap weer af naar benden. LA Oostduinlaan. RA Carel van Bylandtlaan.
2. Steek RD de brug over en ga na het water RA de Koninginnegracht op. Neem de 4^de straat LA, de Delistraat. Hier loop je de Archipelbuurt in. Aan de rechterkant, op nummer 2-18 vind je het Delihofje. Delistraat vervolgen, LA Lombokstraat, RA Riouwstraat. Loop deze uit tot het Bankaplein (Bankastraat). Steek het pleintje recht over en sla in de Riouwstraat na nummer 106-110 RA het smalle straatje in. Dit Couperuslaantje buigt RA en weer LA langs de manege (aan de linkerhand) en komt uit op de Kerkhoflaan. Ga hier LA. Na ca. 100 meter ligt aan je linkerhand R.K. Begraafplaats Sint Petrus Banden. Loop tegenover de begraafplaats via Kapellaan de Scheveningse Bosjes in. Kapellaan helemaal uitlopen, trap op, pad nemen dat schuin links RD gaat. Neem vervolgens het derde pad LA, het Hooge paadje (let op fietsers), helemaal uitlopen tot aan de Kerkhoflaan (is ca. 450 meter, pad buigt naar links en rechts). Kerkhoflaan oversteken Prinsevinkenpark op. Rechts aanhouden (straat buigt naar links), einde LA Riouwstraat. 1^ste straat RA Bonistraat en de 2^de straat LA Malakkastraat. Op nummer 94-100 vind je het Malakkahofje. Even verderop op nummer 1 staat de Vredeskapel.
3. Ga RA de Borneostraat in. Loop deze straat helemaal uit, steek de (drukke) Burgemeester Patijnlaan over en sla LA en neem na 2 meter RA de Burgemeester Kolfschotenlaan. Ga bij het Burgemeester de Monchyplein LA, steek de eerste weg op het Nassauplein over en sla LA op het schelpenpad tussen de plantsoenen. Steek aan het einde van het plantsoen RA de tweede weg over van het Nassauplein en steek direct links de Laan Copes van Cattenburch over. Loop RD, na ca 75 meter ligt de ingang van Alexander’s hof aan je rechterhand. Loop terug naar de Laan Copes van Cattenburch, steek over en sla LA en neem de 1^ste  straat RA, Surinamestraat.
4. Loop de Surinamestraat helemaal uit tot aan de Javastraat en ga hier LA. Na 140 meter LA Mallemolen. Hier vind je twee hofjes: Mallemolen en Schuddegeest. Na 20 meter heb je aan je linkerhand Hofje Schuddegeest. Loop je RD dan kom je bij het Mallemolen Hof. Loop dezelfde weg terug, steek de Javastraat over en vervolg de Mallemolen aan de overkant. Na ca. 100 ligt aan je linkerhand Café De Kleine Witte. Loop RD, om de parkeerplaats heen en sla na Tandheelkundig Centrum Frederikstraat RA. Aan de linkerkant vind je Hofje het Javalaantje. Loop je RD dan kom je bij Het Bosje van Repelaer. Loop terug, ditmaal rechts langs de parkeerplaats en volg de straat naar de Javastraat, sla RA.
5. Steek de Javabrug over en de drukke Koningskade. Loop RD de Wassenaarseweg op en ga de 1^ste straat RA, Nassau Zuilensteinstraat. Loop aan het einde met de bocht linksom mee de Nassau Odijckstraat in. Ga aan het einde RA, Jan van Nassaustraat. En neem de 1^ste straat LA, Weissenbruchstraat. Na 80 meter zie je rechts op de hoek Banketbakkerij Maison Kelder. Vervolg de Weissenbruchstraat, steek achtereenvolgens de Josef Israëlslaan, de Mauvestraat en de Neuhuyskade over. Passeer de Duchattelstraat aan je linkerhand en sla LA op de Van Hoytemastraat. Loop om het plantsoen heen en vervolg LA de Van Hoytemastraat tot aan het startpunt van de route.

De Van Hoytemastaat ligt in de wijk Benoordenhout. Oorspronkelijk zouden hier alleen woningen worden gebouwd, maar uiteindelijk kwamen er ook scholen en winkels. De architecten H.P. Berlage en Gerrit Rietveld hadden invloed op de vormgeving van de wijk. De Van Hoytemastraat is genoemd naar de Haagse kunstenaar Theodorus van Hoytema, een tekenaar die bekend stond om zijn lithografische plaatjesboeken van vogels. Een verwijzing naar die vogels zie je terug in het monument in het plantsoentje van de Van Hoytemastraat.

Het park Arendsdorp is een overblijfsel van een oud landgoed en een buitenplaats die hier vroeger gevestigd waren en vernoemd naar de jonkheer Arend van Dorp die hier in 1586 een stuk land met een boerenhoeve kocht. Hij bewoonde het voorhuis van de boerderij en liet rond 1650 een apart paviljoen bouwen als buitenverblijf. De boerderij groeide uit tot een buitenplaats met huis, koetshuis, portierswoning en tuinmanshuis, een sterrenbos, boomgaard, moestuin en visvijver. In 1845 werd Arendsdorp met het ernaast gelegen landgoed Oostduin verenigd.

Oostduin en een deel van Arendsdorp zijn eigendom van de Stichting Oostduin. Het park is permanent open voor het publiek. Je vindt er plantensoorten zoals steenbreekvaren, tongvaren, gele helmbloem, klein glaskruid, prachtklokje, ruig klokje, zomerklokje en veldsalie, grasklokje, akkerklokje, brede wespenorchis, gewone vogelmelk en daslook. Er leven amfibieën (de kleine watersalamander, bruine kikker, bastaardkikker, gewone pad, kamsalamander, vroedmeesterpad, rugstreeppad en boomkikker) en je kunt er veldmuisjes, mollen, egels en eekhoorns zien.

Tot eind 18e eeuw was het gebied waar nu de Archipelbuurt ligt duinlandschap. Er waren buitenplaatsen gevestigd (Duinweide, Schuddegeest, Schuddebeurs, de Bataafse Boer, Buitenrust en Rustenburg), er werd gejaagd, er stonden molens, er graasden koeien, en er waren wat moestuinen.

De komst van de Fransen (1795) en het Nederlandse koningshuis (1815) bracht welvaart. Veel mensen trokken naar Den Haag en er waren dringend woningen nodig om al die mensen te huisvesten. Ook de soldaten uit de Alexanderkazerne (1848), moesten ergens wonen. De huidige archipelbuurt – de wijk tussen de Koninginnegracht, Javastraat en Scheveningseweg - werd in de jaren 1869 - 1890 gebouwd. Een chique wijk, gebouwd op het droge zand, waar het gezonder wonen was dan op het zompige veen. Er kwamen herenhuizen en hofjes: liefdadigheidshofjes (gesticht door een rijke familie of kerkelijke instelling bedoeld voor behoeftige oude mensen) en exploitatiehofjes (gebouwd uit winstbejag: zoveel mogelijk woningen op een kleine oppervlakte). Tegenwoordig zijn de meeste hofjeswoningen particulier eigendom en in goede staat.

Op diverse plaatsen in de wijk kun je metselwerk zien in de vorm van ramen. Dit heeft te maken met de belastingheffing in de 19e eeuw: hoe meer ramen je had, hoe meer je betaalde.

Toen in 1880 de Delistraat werd aangelegd, dempte men een kleine zij-arm van de Koninginnegracht. De uitspanning die aan dat stroompje lag werd afgebroken en erachter werd in 1891 het hofje gebouwd. Langs de huisjes loopt een straatje, aan de overkant liggen tuintjes van de bewoners. Omdat er veel mensen woonden die werkten aan het Hof, werd het in de volksmond het Hofje van de Hofhouding genoemd. Opvallend zijn de blauwe Portugese tegels op een deel van de huizen.

Vroeger lag op de plek van de Archipelbuurt de buitenplaats Duinweide. Deze kwam in 1644 in het bezit van Jacob Cats. Later werd het huis verkocht en in de jaren 70 van de 19de eeuw werd het gesloopt. Twee panden in de Archipelbuurt herinneren aan de voormalige buitenplaats: Bankaplein 4-5 heet Villa Duinweide en aan de Riouwstraat staat de naam Duinweide nog op een naamplaat. Beide huizen maakten overigens geen onderdeel uit van de buitenplaats.

In 1881 legde de Maatschappij Duinweide (verantwoordelijk voor huizenbouw en straataanleg) een fontein aan op het Bankaplein: meer dan levensgrote standbeelden van vier Griekse dames in klassieke gewaden droegen een grote schaal met daarboven vier kleinere figuren met een kleinere schaal. De fontein bleek van slechte kwaliteit en raakte in 1885 in onbruik. In 1922 werd de fontein afgebroken en kwam er een klok voor in de plaats. Maar sinds 1988 staat er weer een fontein, ontworpen door beeldhouwer Renske Morks.

De rooms-katholieke begraafplaats Sint Petrus Banden werd in 1829-1830 aangelegd naar een ontwerp van architect Adrianus Tollus. De naam verwijst naar de bevrijding van Petrus (Handelingen 12:7). In het hart van de begraafplaats staat een kapel in neoclassicistische stijl en langs de hele westelijke zijkant van het terrein loopt een arcade met 32 bogen. Aan het einde van de arcade staat een beeld van Johannes, de apostel van de liefde, waarop aan de achterkant met potlood staat geschreven dat een Nederlander, die 's avonds achtervolgd werd door enkele Duitsers, op 21 november 1944 achter dit beeld zijn ‘heil heeft gezocht en gevonden’. Het beeld van de phoenix dat voor de begraafplaats staat, is van de hand van Dick Loef. In 2009 werd de begraafplaats uitgebreid met een terrein achter de arcade. Op de begraafplaats werden meermaals filmopnames gemaakt, o.a. voor Blonde Dolly en de televisieseries Wilhelmina en Zwarte sneeuw. Er liggen bekende politici en kunstenaars begraven zoals: Dimitri Frenkel Frank (schrijver), Jo Cals (minister president), Robert Long (zanger), Joseph Luns (politicus), Ronald Naar (bergbeklimmer) en Jan Toorop (schilder).

De Scheveningse Bosjes werden tussen 1892 en 1895 aangelegd als werkverschaffingsproject voor werklozen. Aan het begin van de 20ste eeuw kregen de bosjes het karakter van een stadspark met jonge aanplant, brede paden en een prieel op een heuvel (de Belvédère). Het park raakte ernstig beschadigd in de Tweede Wereldoorlog, toen de Duitsers het tot Sperrgebiet bestempelden. Omwonenden kapten er brandhout om de oorlog door te komen. Hierdoor moesten na de oorlog grote delen opnieuw worden aangeplant. Tegenwoordig zijn de Scheveningse Bosjes beschermd stadsgezicht.

Het Malakkahofje is een zogenaamd exploitatiehofje. Dat waren hofjes die gebouwd werden in de tweede helft van de 19^de eeuw, toen er grote groepen arbeiders naar de stad trokken (industriële revolutie) die allemaal gehuisvest moesten worden. Voor het bouwen van woningen op binnenterreinen achter de hoofdwoningen aan de straat, was geen vergunning nodig. De woningen werden alleen gebouwd om aan te verdienen. Er woonden vooral arme mensen. De vier woningen in het Malakkahofje (gebouwd in 1881) zijn hiervan een goed voorbeeld. Je komt er door een doorgang naar een smalle gang in de voorgevel van het huis aan de Malakkastraat. Op nummer 96 heeft Ferdinand Domela Nieuwenhuis nog gewoond (een predikant die uit de kerk trad en voorman werd van de jonge socialistische beweging).

De Vredeskapel - tot 1957 Malakkakapel genoemd - werd in 1880 gebouwd voor de militairen uit de kazernes in de buurt. Architect H.F.G.N. Camp – bouwmeester van Koning Willem III - ontwierp de kapel in de eclectische stijl met neoclassicistische elementen. Er konden destijds 250 mensen in en er was een kerkenraadzaal en een kosterswoning. In de Eerste Wereldoorlog fungeerde de kapel als militair tehuis: er werden tafeltjes en stoeltjes neergezet en er waren spelletjes, kranten en tijdschriften en kistjes met pijptabak. Later werd het ‘tehuis’ verplaatst naar een voormalig stationnetje aan de Paulownastraat. De kapel werd enige tijd gebruikt als naai- en breischool, maar was toch vooral kapel. In 1920 kam er een kerkorgel (gebouwd door de firma Dekker uit Goes), en in 1923 werd de gasverlichting vervangen door elektrisch licht. De Rijksmonumentenstatus die de Vredeskapel heeft sinds 1994 geldt niet alleen voor de kapel, maar ook voor het avondmaalservies, doopvont en bijbehorend tafellinnen. De kapel is nog volop in gebruik, zowel voor kerkdiensten (o.a. van de Ghanese gemeenschap) als voor concerten en muziekuitvoeringen. De koninklijke familie heeft altijd een bijzondere band gehad met de Vredeskapel. Koning Willem III was betrokken bij de schenking van de kapel, Prins Hendrik en Koningin Wilhelmina bezochten de kapel tijdens de mobilisatie in de eerste Wereldoorlog en ook Prinses Juliana bezocht er weleens een dienst.

Het Burgemeester de Monchyplein, genoemd naar S.J.R. de Monchy die twee keer burgemeester van Den Haag was, is ontworpen door de Spaanse architect Ricardo Bofill. Hij ontwierp de woningcomplexen in eclectische stijl rondom een park met een vijver. Het hele complex ligt op het vroegere exercitieterrein van de Alexanderkazerne. Het witte modern ogende wooncomplex is een mooi contrast met het Nassauplein ernaast.

Alexander’s hof of Bankahofje bestaat uit twee rijen woningen rond een groen hart die je bereikt via de toegangspoort op Bankastraat 5. Het werd in 1874 gebouwd voor de lagere officieren van de Alexanderkazerne. Opdrachtgever was A.N. de Lint, een koopman en fabrikant uit Delft. De huisjes bestonden vroeger uit één kamer met een zolder, een eigen ‘privaat’ en een eigen kraan met duinwater. In zo’n huisje woonde een heel gezin met wel vier kinderen. Tegenwoordig vormen soms twee of drie huisjes één grotere woning. Het hof is een gemeentelijk monument. Let op: officieel is het hofje verboden voor onbevoegden, maar even om de hoek kijken mag wel.

De Surinamestraat wordt wel de mooiste straat van Den Haag genoemd. Het is ook een plaatje met die fraaie herenhuizen (waaronder enkele ambassades) rondom het groene plantsoen met de grote kastanjebomen. Het huis op nummer 20 werd gebouwd voor de vader van Louis Couperus, die hier woonde tot 1891 en in de achterkamer zijn debuutroman Eline Vere schreef. Zijn borstbeeld siert het plantsoen.

Het oudste hofje in de Archipelbuurt is de Mallemolen. Het werd gebouwd eind zestiger jaren van de 19^de eeuw. Het hofje werd genoemd naar de slijpmolen die hier in de 17^de eeuw stond. Er woonden bekende Nederlandse schrijvers, artiesten en kunstenaars, zoals Godfried Bomans, Paul van Vliet, Kees van Bohemen, Jan Cremer en Helga Ruebsamen.

Links van het Mallemolenhofje ligt Hofje Schuddegeest. De  huisjs in dit hof waren oorspronkelijk arbeiderswoningen, gebouwd vanaf 1854 door de Vereeniging tot verbetering der woningen van de arbeidende klasse. Daarmee is het een van de oudste voorbeelden van moderne sociale woningbouw in Nederland. De huisjes waren er iets ruimer dan die in het Mallemolenhof en ze werden opgeleverd met een eigen inpandig secreet, een ijzeren ledikant en een bleekveldje (nu: tuintje). Het hof (en Rijksmonument) is genoemd naar het gelijknamige landgoed dat hier vroeger lag. ‘Geest’ verwijst naar de zandige ondergrond en ‘Schudde’ slaat op de tarieven van het Scheveningse veer dat hier destijds in de buurt lag. ‘Schuddegeest’ betekent dus eigenlijk ‘De zandgronden waar de veerman je geld aftroggelt’! Aan het Schuddegeesthofje staat het kunstwerk ‘De lantaarnaansteker’ van Loek Bos, een bekende Haagse kunstenaar.

Hofje het Javalaantje is rond 1870 gebouwd als exploitatiehofje voor het burgerpersoneel van de Frederikskazerne. Het lag ruim een eeuw verscholen achter de Frederikskazerne aan de Frederikstraat. Toen de kazerne in 1969 werd gesloopt, werd het hofje zichtbaar, totdat er in de jaren tachtig van de vorige eeuw nieuwbouw voor werd gezet.

Het Bosje van Repelaer is een klein groen parkje in het midden van Hofje het Javalaantje. Het is een overblijfsel van het 17^de-eeuwse landgoed Rosendoorn, dat nu is verdwenen. Destijds stonden hier twee huizen: De Roos en De Doorn. De familie Repelaer woonde hier halverwege de 19^de eeuw. Het bosje kwam pas tevoorschijn toen de Frederikskazerne werd afgebroken eind jaren zestig. Nu is het een charmant verwilderd groen plekje in het hart van de stad. In het voorjaar bloeien er krokusjes, sneeuwklokjes en gele bosanemoon. Er staan grote beuken, Iepen en een Japanse Gingko en Kwee.

Het Benoordenhout is een statige wijk met veel groen in het Haagse stadsdeel Haagse Hout, voor het grootste deel gebouwd tussen ca. 1925 en 1935. De Nassaubuurt, die aan de Raamweg grenst, werd al rond 1890 gebouwd. Er wonen in de wijk relatief veel welgestelde burgers. Ook zijn er veel scholen.

In Den Haag zeg je ‘Maison Kelder’ en denk je ‘hazelnoottaart’ . De hazelnootschuimtaart is een begrip in de residentie en daarbuiten. Aan de banketbakker is in 2014 zelfs een lijvig boek gewijd: Maison Kelder, Het huis van de hazelnoot, door Danny Verbaan.

De geschiedenis is kleurrijk. In 1934 start Dick Kelder een banketbakkerij aan de Bankastraat met als specialiteit de hazelnoot(schuim)taart. In 1937 breidt de zaak uit met een winkel in de Weissenbruchstraat, waar je nu nog steeds terecht kunt. In 1946 emigreert de naamgever naar Zuid- Afrika, maar doet hij de zaak inclusief de bedrijfsnaam over aan banketbakker Wiggert Jonker, die nog bij hem heeft gewerkt. Vanaf 1975 gaat zijn zoon Lucas meedraaien in de zaak en in 1980 volgt hij zijn vader op. In 2000 vertrekt de bakkerij uit de Weissenbruchstraat. De winkel blijft. Maar vanaf nu worden de taarten gebakken aan de Binckhorst in Den Haag. In 2011 wordt Maison Kelder overgenomen door Bob Kaptein, een oud bankmedewerker.