ANWB HomepageRoemruchte verhalen uit het Bourtanger Moeras
Nederland, Groningen, Bourtange
Een gigantisch moeras, unheimisch en ondoordringbaar – zó zag eeuwenlang de wijde omgeving van Bourtange eruit. Willem van Oranje liet er in 1580, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, zijn oog op vallen en gaf de opdracht tot de aanleg van een fort. De rest is geschiedenis. Wandelend over de Soldatendijk, langs de Linie en door de ‘onneembare’ vesting trekken de roemruchte eeuwen aan je voorbij.
Tip: Wandel deze route via de gratis ANWB Eropuit app. Zoek de route in de app via de filters. Onderweg zie je op het kaartje waar je bent, zo kun je niet verdwalen.
Honden zijn op deze route niet toegestaan.
Toegankelijkheid: de route is niet geschikt voor mindervaliden en rolstoelen.
Paden: 80% onverhard.
In 2021 riep de Kampioen de hulp in van de ANWB-leden op zoek naar de allermooiste vestingstad van Nederland. Bijna 70.000 mensen stemden op hun favoriete vestingstad. Bourtange eindigde in de Top vijf, samen met Gorinchem, (winnaar), Hulst, Sittard en Dokkum. ‘Zoals de vesting Bourtange daar ligt – in het uitgestrekte groene land - zo lag hij er vroeger ook. Niets detoneert in het uitzicht’, oordeelde de jury. ‘Het huidige vestingdorp is een mooie reconstructie van de vesting in 1742. Met de stadswallen en grachten, de ossenbloedrode schildwachthuisjes, de sekreten boven de gracht, de kruithuizen, poorten en het centrale pleintje waar negen straatjes op uitkomen. Mooi zijn de kleine huisjes met goed verzorgde tuinen vol overbollende rozen. Je kunt er aangenaam rondwandelen. Jaarlijks wordt hier een historische veldslag nagespeeld waaraan ‘spelers’ van over de hele wereld meedoen.’
1. Bij wandelknooppunt (wkp) 37 vóór de rode ophaalbrug LA ri. wkp 36, loop langs de buitengracht (aan je rechterhand). Op kruispunt van vier graspaden RA het kanaaltje oversteken en vervolgens direct LA. Volg het kanaaltje (aan je linkerhand) Na ongeveer 500 meter bereik je de Redoute Bakoven.
2. Bij redoute en wkp 38 RA door het klaphek, ri. wkp 30. Volg de Soldatendijk.
3. Aan het einde van de Soldatendijk RA, over het dijkje door het begrazingsgebied van landgeiten en Konikpaarden. De geel/witte pijl WIW17 volgen.
4. Op vijfsprong door het klaphek. Na het klaphek het dijkje blijven volgen. Na 50 meter volgt een Y-splitsing, bij de Linie, links aanhouden (geel/witte pijl WIW17, slingert over een dijk met hoogteverschillen). Het pad komt uit bij een klaphek.
5. Ga door het klaphek en steek schuin de doorgaande weg schuin over en opnieuw door een klaphek. Volg het pad ri. de zwerfkei en dan 2 bewegwijzeringen van het wandelnetwerk over een licht glooiend terrein. Aan het einde van de glooiing is links een klaphek. Ga hier RA en volg het fietspad naar de doorgaande weg.
6. Steek de weg over en volg de Inundatieweg. Bij wkp 30 RA ri. wkp 35 (Nieuwerksweg). Bij wkp 35 LA door het klaphek, dan passeer je de Galg.
7. Ga voorbij de Galg door het klaphek naar links. Volg het pad langs de Natte Horizon en de Glacis. Steek aan het einde van het pad de Bisschopsweg over en vervolg de route langs het informatiebord en over de buitenste wal van de vesting. Ga aan het einde van het pad (bij de rode brug) LA en volg de Vriesseweg en de Batterijenstraat naar de vesting. Je passeert twee bruggen. Ga bij de tweede rode brug de trap op en volg de hoge wal ri. de molen. Blijf de hoge wal volgen, met uitzicht over de Vesting anno 1742, tot je helemaal rond bent. Loop bij de rode brug in de Batterijenstraat de trap naar beneden, ri. het hart van de vesting met de vele bezienswaardigheden (je kunt hier vrij ronddwalen).
8. Loop vanaf het Marktplein via de Batterijenstraat en de Vrieseweg terug naar het beginpunt.
De Redoute Bakoven is een vierkante veldschans. De soldaten die hier de wacht hielden moesten in tijden van oorlog voorkomen dat de nabijgelegen sluis door de vijand opengezet zou worden. Immers, daardoor zou het moeras droogvallen en gemakkelijk door de vijand betreden kunnen worden. Maar ook in vredestijd was een wakend oog noodzakelijk; boeren hadden er soms een handje van om de sluis open te zetten, om het overtollige water van hun land te voeren.
De Soldatendijk werd in het begin van de 17e eeuw aangelegd om het water in het gebied te houden en op die manier een ondoordringbare barrière voor de vijand te vormen. De dijk, die officieel Bakovenskade heet, ontleent zijn naam aan de soldaten die hier geregeld wacht liepen.
Rechts van de Soldatendijk houden grazende landgeiten en Konikpaarden de ‘leegte en weidsheid’ van wat eens het Bourtanger Moeras was in stand. Het levert bovendien bijzondere planten op.
In de Bataafs-Franse tijd (1795-1814) had Napoleon het in ons land voor het zeggen. In 1795 waren zijn troepen ook de vesting Bourtange binnen gemarcheerd. Om de vijandelijke buren (de Pruisen) ‘buiten de deur’ te houden, werd aan de oostkant van de vesting de Linie aangelegd, een verdedigingswal van ruim 600 meter. Over deze liniedijk wandel je tegenwoordig door een mooie bosstrook met onder meer prachtige zomereiken. Paapje en adder schijnen zich hier thuis te voelen.
De Galg toont de plek waar vroeger misdadigers werden opgehangen. De locatie was meestal aan de doorgaande weg: met de gehangene als afschrikwekkend voorbeeld hoopte men de voorbijganger van eventuele snode plannen af te houden.
Verdroging van het moeras was hét schrikbeeld van menig oorlogsvoerder die de vesting Bourtange moest verdedigen. Toen dat in de 18e eeuw daadwerkelijk dreigde te gebeuren, werd rond 1742 ten oosten van de vesting een stuk grond afgegraven en onder water gezet. Maar men was er kennelijk nóg niet helemaal gerust op. Tussen de buitenste wal van de vesting en de Natte Horizon (tegenwoordig een reconstructie van de oorspronkelijke afgraving) ligt een flauw hellend gebied, de Glacis genoemd. Mocht de vijand onverhoeds toch de Natte Horizon doorwaden dan was hij vanaf deze hoogte een gemakkelijk doelwit.
Wandelend over de hoge wal kijk je uit over de vesting Bourtange. Zoals gezegd gaf Willem van Oranje in 1580 het startsein om een schans met vijf bastions aan te leggen op de zandrug – ‘tange’ – in het moerasgebied. Zijn neef Willem Lodewijk van Nassau deed daar in 1593 nog een schepje bovenop door een vesting op te werpen. Gedurende de 17e en 18e eeuw werd de vesting verbeterd en uitgebreid. De grootste omvang werd bereikt in 1742. Maar ruim een eeuw later viel het doek; in 1851 werd de vesting opgeheven. Het verleden liet zich echter niet zomaar wegdrukken, sterker nog, tegenwoordig brengt een bezoek aan de vesting je terug naar het jaar 1742. Een kleine greep uit de vele bezienswaardigheden in en om de vesting: officiershuizen, soldatenbarakken, kanonnen, bastions, wallen, wachthokjes, kruithuizen, molens, en, als kers op de taart, het schilderachtige Marktplein.