Fietsen kan veel veiliger

10 mei 2023 - De helft van de 20.000 ernstige verkeersslachtoffers die jaarlijks in Nederland vallen, zijn fietsers; waaronder 6.000 oudere fietsers. Een goede (fiets-)ongevallenregistratie ontbreekt.

Onderzoek ANWB

Om toch inzicht te krijgen in de toedracht van ongevallen, heeft de ANWB - via de Kampioen en nieuwsbrieven - fietsers die een ongeval hebben gehad gevraagd naar hun ervaringen. In twee maanden tijd ontvingen we 435 reacties. Waar worden de ongevallen onder meer door veroorzaakt? En wat is hieraan te doen?

De fietsongevallen werden onder meer veroorzaakt door:

1. Infrastructuur
   (paaltjes en randen langs het fietspad, door het wegdek van het fietspad (niet vlak of glad door bladval), spookrijden op eenrichtingsfietspaden)
2. Technische gebreken aan de fiets
3. (Wennen aan) de e-bike
4. Gedrag

Infrastructuur

Paaltjes

Paaltjes in het fietspad zijn een bekende en beruchte oorzaak van fietsongevallen: 

• ze worden niet ingeleid door voelbare markering;
• ze worden vaak niet opgemerkt wanneer fietsers in een groep rijden: voorgangers ontnemen het zicht op het paaltje of fietsers horen de waarschuwingen van de voorste rijders niet; 
• ze zijn slecht zichtbaar door kleur, geringe lengte, zon/schaduw contrasten en door het wazige gebied in de multifocale bril;
• en soms blijft de fietstas erachter haken.

Daarnaast is het nadeel van de paaltjes (ernstige ongevallen)  aanmerkelijk groter dan het voordeel (voorkomen hinder voor enkele omwonenden).

Wat kan beter

Paaltjes weghalen; dit gebeurt al in de winter als de gemeente er zelf last van heeft bij het strooien.

Randen

Ook randen langs het fietspad zijn vaak oorzaak van ongevallen:

• randen ter afscheiding van het voetpad zijn vaak niet goed te zien of de hoogte wordt verkeerd ingeschat. Fietsers gaan hierdoor makkelijk onderuit;
• randen zijn vaak slecht zichtbaar door het ontbreken van kleurverschil, bladeren of plassen, of door ligging in een tunneltje waar de verlichting onvoldoende is;
• een verhoogde rand vermindert de effectieve breedte waardoor inhalen of uitwijken eerder problemen geeft en /of trappers de randen raken. 
• Door de eigen (te hoge) snelheid in combinatie met opeenvolging van (links/rechts)  bochten  nabij kruispunten,  komen fietsers in aanraking met stoepranden;
• Asfaltranden van paden en wegen en het hoogteverschil met de bermen veroorzaken ook ongevallen. Fietsers raken van het asfalt, vallen direct of vallen wanneer ze proberen terug te sturen naar de weg. Het is des te gevaarlijker omdat dat vaak gebeurt op een moment dat ze worden ingehaald door passerende auto’s of collega fietsers.

Wat kan beter

Hoogteverschillen tussen voetpaden en fietspaden moeten zoveel mogelijk worden weggehaald en vervangen door een duidelijke streep of onderscheid in kleur. Hierdoor worden uitwijkmanoeuvres in noodgevallen ook minder gevaarlijk. Daarnaast bermen aanvullen tot gelijk niveau als de (nieuwe) asfaltverharding.

Verharding

Leden noemen ook verharding als oorzaak van fietsongevallen. Door onvlakheid van het fietspad door boomwortels, verzakkingen of ongelijke tegels vallen fietsers. Stroefheid van het wegdek is voor een eensporig evenwichtsvoertuig als een fiets van levensbelang  maar het kan nog wel eens mis gaan. Gladheid als oorzaak van valpartijen wordt genoemd door olie uit landbouwvoertuigen, bladeren, zand, sierbestrating/kinderkopjes, wildroosters, tramrails, markeringen (zebramarkering), (metalen) platen bij wegwerkzaamheden. 

Wat kan beter

De normen voor vlakheid moeten beter worden nageleefd. Onderhoudsprogramma’s van gemeenten moeten daar beter rekening mee houden. Metalen elementen in bestrating zijn uit den boze, kinderkopjes en fietsroutes gaan niet samen.

Tweerichtingspaden

Steeds vaker worden tweerichtingspaden toegepast. En steeds vaker berijden fietsers de fietspaden in twee richtingen, ook als dat formeel niet is toegestaan (spookrijders). De breedte van de paden is daar niet op afgestemd en op de kruispunten rekent het kruisend autoverkeer daar helemaal niet op.

Wat kan beter

Maatvoering en markering op tweerichtingspaden aanpassen, fietspad op kruisingen door laten lopen qua verharding markering, en aandacht voor verkeersregels en handhaving.

Techniek

Ook door technische oorzaken ontstaan ongevallen. Bijvoorbeeld door:

• De verwisseling van voor- en achterrem. Bij e-bikes grijpen de remmen blijkbaar erg stevig aan en gezien de hoge snelheid gaan er door de verwisseling van voorrem en achterrem in combinatie met snelheid nogal wat mensen over de kop.
• Er breken allerlei zaken af: trapper, stuur, frame, voorvork, borg achterrem, spatbord, zadelpen, wat heeft geleid tot vervelende ongevallen. 
• Een jas die bij het afstappen achter het zadel blijft hangen, of regenschoenen die aan de trappers blijven vastzitten.
• Op- en vooral afstappen blijkt vaak mis te gaan. 
• Bagage aan het stuur of een bakje voorop de fiets, dat het zicht wegneemt op eventueel aanwezige randen en paaltjes of invloed heeft op het stuurgedrag en de stabiliteit van de fiets.
• Bovendien wordt door een enkele specialist het gehele ontwerp van de fiets ter discussie gesteld; de geometrie van de fiets is de afgelopen jaren veranderd. Dat heeft te maken met de stand (de hoek) van de voorvork, de crankhoogte en daarmee de stabiliteit van de fiets en de zithoogte.

Wat kan beter
Niet alleen auto’s hebben onderhoud nodig, fietsen ook. Fietsers zouden vaker een fiets met lage instap cq laag zadel moeten aanschaffen, zodat ze makkelijker op- en af kunnen stappen. En geen bakjes meer voorop de fiets.

Elektrische fiets

Hoewel de gemiddelde snelheid van elektrische fietsers niet veel hoger ligt dan van de gewone fietsers, zijn er toch snelheid gerelateerde ongevallen binnen gekomen. Helling af onderschatten verkeersdeelnemers hun snelheid en helling op daarentegen overschatten ze de snelheid/kracht van de elektrische aandrijving, waardoor ze halverwege tot stilstand komen. Afstappen op een helling is dubbel zo moeilijk en leidt al snel tot een val. Het komt bij de (elektrische) fietsers ook voor dat naast elkaar fietsend de sturen in elkaar raken.

Wat kan beter
Betere differentiatie van de ondersteuning, training voor beginnende e-bikerijders, juiste keuze van de fiets (goede maat/instaphoogte, zadelhoogte).

Gedrag

Bij bijna een kwart van de reacties was het ongeval te wijten aan het eigen gedrag; door overschatting van de snelheid, afgeleid door lammetjes in de wei waardoor ze het paaltje niet zagen staan.

Maar fietsers hebben ook last van andere fietsers, vooral van groepen scholieren en racefietsers: de hoge snelheid en het onverwachte passeren geeft een schrikreactie met soms een val als gevolg. Ook moeten fietsers nogal eens uitwijken voor anderen die een koptelefoon op hebben, of met hun smartphone bezig zijn. Dat geeft onderlinge irritatie.

Wat kan beter
Campagne voor verbetering onderling en wederzijds begrip, fietsers hetzelfde behandelen qua telefoongebruik als automobilisten (handsfree) en via scholen scholieren regels en respect bijbrengen.

Overige zaken

Op de ANWB-oproep kwamen ook meldingen binnen van ongevallen veroorzaakt door loslopende honden, die achter fietsers aan rennen of die aangelijnd zijn. Vooral in het donker wanneer je iemand links van het fietspad ziet staan en op het laatst moment ontdekt dat er rechts van het pad een hond staat; aangelijnd. Ook blikjes op de weg worden genoemd: het blikje krult makkelijk om de velg en blokkeert het voorwiel met een duikeling als gevolg. Ook heggen die het zicht bij kruispunten belemmeren werden genoemd. 

Wat kan beter
Honden en fietsen uit elkaar halen en een systeem invoeren waarbij het tuingroen de veiligheid van het fietsverkeer niet in gevaar brengt.

Gevolgen

Fietsongevallen hebben vaak ernstige gevolgen. Fietsers hebben de neiging de gevolgen te onderschatten en noteren geen gegevens van de tegenpartij. Als er zich later complicaties voordoen, kunnen ze de kosten niet meer verhalen.

Wat kan beter
Noteer altijd de gegevens van de ‘tegenpartij’, voor het geval u later eventuele kosten op de tegenpartij zou willen verhalen. En klik hier voor tips hoe te handelen wanneer je de overheid aansprakelijk wil stellen (wanneer door fouten van overheden tot ongevallen leiden, bij bijvoorbeeld onzorgvuldigheid in het wegonderhoud of verkeerd uitgevoerd wegontwerp).