LAW 16 Romeinse Limespad

Langeafstandswandelpad met dank aan de Romeinen

Nederland heeft een nieuw langeafstandswandelpad. Maar niet heus. Het is al tweeduizend jaar oud! Tweeduizend jaar geleden bouwden de Romeinen ten zuiden van de Rijn een weg, de Limes, naar het Romeinse woord voor grens. De Limes verbond de tientallen forten en wachttorens waarmee de Romeinen zich wilden beschermen tegen invallen van de barbaren uit het noorden – de Germanen.

Tekst: Paul Vreuls Foto's: Ruben Drenth

Ter herinnering aan ons Romeinse verleden is nu een route uitgezet die bij benadering het oude traject volgt en de plaatsen aandoet waar dit verleden aantoonbaar aanwezig is geweest. Hij loopt van Katwijk – waar de Rijn destijds in zee uitmondde – langs Oude Rijn, Kromme Rijn en Nederrijn tot achter Nijmegen waar het pad de grens overschrijdt, richting Xanten. Een tocht van tweehonderd kilometer dwars door het Nederlandse landschap, van de duinen in het westen via de veenweiden en het land van de grote rivieren tot de zandige stuwwallen in het oosten.

Wij liepen het hele eind van west naar oost en dat werd een leerzame onderneming: over het Nederland van toen, over het Nederland van nu én over de invloed die het Romeinse verleden nog steeds heeft. Voorbeeld: het waren de Romeinen die de kers hier introduceerden, waar de Betuwe tot de dag van vandaag een boterham mee verdient. Intussen genoten we van weidse Hollandse luchten, van de beukenbossen bij Nijmegen en van de gouden uren op de dijk langs de grote rivieren. Wat een landschap!

Leermoment

We beginnen onze wandeling in Katwijk (foto boven). Wonderlijk om te beseffen dat a: de Romeinen vanaf hier naar Brittannië overstaken om het te onderwerpen en b: destijds dagelijks wel tien graanschepen de Rijn opvoeren om de manschappen stroomopwaarts te voeden. Zo ontwikkeld waren infrastructuur, logistiek en planning van dat Romeinse Rijk dus al! Ooit moet er een stenen fort hebben gestaan – getuige ook de houtsnede uit 1562 van Abraham Ortelius – maar dat is verzwolgen door de zee. Onderweg van Katwijk naar Leiden volgt het eerste leermoment over het Nederland van nu. Ongelooflijk, wat is het vol. Eigenlijk zijn de twee plaatsen aan elkaar gegroeid en is er sprake van één stedelijke agglomeratie. Een fenomeen dat we vaker tegen zullen komen.

Vanzelfsprekend bezoeken we in Leiden – heerlijk om zo’n stad te voet binnen te gaan, – het Rijksmuseum van Oudheden. Daar bewaren ze de topstukken uit ons Romeinse verleden, van diverse muntschatten tot de verguld zilveren helm uit de Peel bij Deurne. Angstaanjagend: het bronzen ruitermasker dat bij fort Matilo is gevonden, in een buitenwijk van de stad. Stel je voor, je bent een eenvoudige Germaan en ineens doemen aan de horizon ruiters op, hun gezichten verborgen achter glimmende maskers alsof het onmensen waren – het moet vreeswekkend geweest zijn. Geestig: vanwege de krullen kreeg het masker de bijnaam Gordon, naar de zanger.

Romeins wereldrijk

Dwalend door het museum kun je niet anders dan onder de indruk raken van wat de Romeinen naar onze streken brachten. De kaphamer en de blokschaaf en de koevoet, dakpannen, riolering, waterleiding, badhuizen met vloerverwarming – het moet voor de inheemsen zijn geweest alsof die dekselse indringers van een andere planeet kwamen. De vraag rijst niet zozeer hoe de Romeinen het voor elkaar kregen een wereldrijk te stichten maar vooral, hoe ze dat wisten te behouden? Dan vallen een paar dingen op.

Zo introduceerden ze één muntstelsel, kenden ze godsdienstvrijheid toe (mits de ‘vreemde’ religies niet vijandig stonden tegenover de staat en geen mensenoffers eisten) en boden ze de onderworpen volkeren uitzicht op het Romeins burgerschap. Daar werd gretig gebruik van gemaakt want uiteindelijk zouden de Romeinen een multiculturele samenleving stichten waarbij onze eigen Bataven de keizerlijke lijfwacht in Rome vormden, manschappen uit Thracië in het Utrechtse fort Fectio dienden en in Nijmegen betaald kon worden met munten uit het Franse Nîmes. Op een of andere manier doet het aan het Europa van vandaag denken, met zijn euro en zijn multiculturele karakter en zijn gemeenschappelijke markt.

Het Groene Hart

Tussen Leiden en Utrecht voert de Limes door het Groene Hart. Nu eens struinen we door drassige veenweiden, dan weer stappen we over jaagpaden langs de Oude Rijn of volgen we een tiendweg tussen twee sloten door, met daarachter de weidsheid van de polder. Soms is dat een overweldigend landschap: de zon die tussen wolkentorens door spettert, het frisgroen van de weiden, het water rimpelend in de sloten. Maar net zo vaak denk je: wat is het hier kaal en leeg, met al dat Engels raaigras dat elk ander plantje verdringt, met de koeien binnen en amper nog insecten – met dank aan de neonicotinoïden.

Gelukkig zijn er ook ontwikkelingen ten goede. Zo is de grote zilverreiger bezig is aan een opmerkelijke comeback, om nog maar te zwijgen over de ganzen – die zijn alomtegenwoordig. En ronduit blij worden we van de kennismaking met plaatsen als Zoeterwoude Dorp – niet veel meer dan drie hopeloos scheefgezakte boerderijen maar oh zo mooi. En Zwammerdam, met zijn Plein en zijn Nutszaal en zijn spoortunnel waarin de plaatselijke jeugd een boodschap achterliet: Zwammerdammers zijn Heersers O yeah Fuck U all! En Woerden – ooit stond er het Romeinse fort Laurium, nu klinkt vanuit het gebouw van fanfarecorps Excelsior een trombone terwijl ze bij postduivenvereniging Ons Genoegen de ramen doen.

Marcheren met een Romeinse soldaat

Vanzelfsprekend leidt de Limes langs plekken waar het Romeinse verleden aan de oppervlakte komt of in ere wordt gehouden. Zo komen we langs Museumpark Archeon in Alphen aan den Rijn waar ze hele gebouwen uit de Romeinse tijd hebben nagebouwd – van een villa tot een badhuis en een wc. Verrassend: poepen deed je in gezelschap, met zijn zessen op een rij en om je te reinigen doopte je een spons in het stromend water! Maar wat horen we toch de hele tijd? Links twee drie vier, klinkt het met enige regelmaat, begeleid door slagen op de trom, afgewisseld met nu eens rechtsom, dan weer geeft acht of op de plaats rust. En hup, daar gaan ze weer, onze kleine legionairs, voorwaarts mars – een heuse Romeinse soldaat leert de kinderen marcheren!

In De Meern hebben ze zelfs een compleet fort nagebouwd, op de Hoge Woerd, de plek waar behalve de resten van een Romeins fort ook stukken van de oorspronkelijke Limesweg zijn gevonden: resten van een wachttoren, een badhuis en een grafveld. In het strakke witte bezoekerscentrum staat het Romeinse schip met inventaris dat hier in de buurt in 1997 is aangetroffen, tentoongesteld. Grandioos hoe de tweeduizend jaar oude rivierpraam zich door de ruimte kronkelt!

Desolate uithoek

Achter Utrecht – jawel, ook hier stond een Romeins fort, de resten ervan kun je onder het Domplein bezoeken – pikken we de Kromme Rijn op. Een geweldig stuk lopen, over oude jaagpaden, door een landschap dat nauwelijks lijkt te zijn aangetast, met hier en daar een T-huisboerderij met strakke voorgevel, daar een laantje met knotwilgen of een oude boomgaard. Het enige wat de droom voortdurend dreigt te verstoren, is het geluid van het verkeer. Steeds ligt er wel ergens een verkeersader op de loer. Bizar: het uitzicht vanaf fort Fectio, op een vroegere stroomrug vlak bij Utrecht, waar ooit de Rijn moet hebben gestroomd – de transportweg van zijn tijd – schiet nu het verkeer van de A12 voorbij. Staande op de stroomrug proef je nog iets van wat de plek in de tijd van de Romeinen moet zijn geweest; een desolate uithoek, aan de oevers van een wilde rivier, in the middle of nowhere.

Bij Wijk bij Duurstede lopen we van het kleinschalige landschap rond de Kromme Rijn zo de grote schaal van het rivierenlandschap binnen. Machtig mooi om lopend over de Rijnbandijk deel te worden van de ruimte en de rust langs de Nederrijn, met op de achtergrond de beboste stuwwallen van de Utrechtse Heuvelrug. Het water in de rivier staat hoog, waardoor veel uiterwaarden zijn ondergelopen en de overloopgebieden nu het speelwater zijn van enorme aantallen grauwe ganzen en brandganzen. Ook dat is Nederland – nieuwe natuur die het verlies van natuur elders (deels) goedmaakt.

15.000 legionairs

Later, als we bij Wageningen oversteken en de Limes ons omhoog leidt, maken we kennis met weer een ander landschap – de droge gronden van de stuwwal waarop loofbossen van eik en beuk zich thuis voelen. Terwijl de gakkende ganzen zich samen met de rivier in de diepte terugtrekken, horen wij langs het Bergpad (sic) een eerste merel zijn zang oefenen – het voorjaar staat voor de deur. Pas in de buurt van Arnhem dalen we weer af naar de rivier en gaat het verder richting Nijmegen, door een stedelijke agglomeratie waarvan je toch wel opkijkt. Elst een dorpje? Welnee, allang niet meer.

Achter Nijmegen gaat het opnieuw de hoogte in, de Hunnerberg op en vandaar richting de Duitse grens. Het is slechts een handvol kilometers maar ze behoren tot de mooiste van de hele tocht–- in de winterzon, over geaccidenteerd terrein, nu eens door de bossen dan weer in de zoom ervan, met zicht op een heuvellandschap dat wij vooral van Zuid-Limburg kennen. Het zal wel geen toeval zijn geweest dat de Romeinen uitgerekend hier, op de Hunnerberg, rond 19 v.Chr. een kamp bouwden voor nota bene 15.000 legionairs. En goed dat het pad dat zij vanaf hier naar de kust trokken, weer is afgestoft.

Praktisch over het Limespad

LAW 16 Romeinse Limespad (officiële opening 23 mei 2018) is een LangeAfstandWandelpad, net als het bekendere Pieterpad. Het Limespad start in ­Katwijk en eindigt in Berg en Dal op de ­Duivelsberg. Het Limespad is opgedeeld in 45 ­etappes en kent nóg een startpunt: de ­aanlooproute vanuit Voorburg. Deze ­alternatieve route (3 etappes) sluit weer aan op de hoofdroute bij Leiden. Totale lengte van het Limespad is 275 kilometer.

Navigeren & overnachten

Het Limespad is in het veld wit-rood gemarkeerd. De bijbehorende gids bevat een uitgebreide routebeschrijving met topografische kaarten 1:25.000. Bovendien zijn de gpx tracks en de kaartjes gratis te downloaden via: wandelnet.nl/limes. ­Wandelaars die de route van Berg en Dal (Duivelsberg) naar Xanten (Duitsland) willen vervolgen, kunnen vanaf deze website ook deze trajecten/etappes ­downloaden. Ook vind je hier informatie over de Wandelaars Welkom-adressen met ­overnachtingsmogelijkheden.

Dit vind je misschien ook interessant:

Meer over de Limesroute
Zoek gratis wandelroutes in Nederland
Wandelen in Nederland
Zo word je een langeafstandswandelaar