Alles over uitstoot

Wat zijn CO2, NOx en fijnstof precies en wat is het effect van deze uitstoot?

Een benzine- of dieselauto heeft een uitlaat en daar komen schadelijke stoffen uit. Maar wat zijn dit precies voor stoffen en zijn dit de enige vormen van auto-gerelateerde uitstoot?

CO2 - Koolstofdioxide

Bij verbranding van benzine, diesel of lpg (koolwaterstoffen) in de motor van je auto komt altijd CO2 vrij. In elke autobrandstof is een bepaalde hoeveelheid koolstof aanwezig, welke zich bij verbranding hecht aan zuurstof uit de lucht. Voor elke liter benzine die je verbruikt komt 2269 gram CO2 vrij, voor elke liter diesel is dat 2606 gram en bij LPG is dat 1610 gram. Je kunt alleen een lagere CO2-uitstoot bereiken door een auto minder te laten verbruiken of door een andere brandstof te kiezen.

Niet alleen auto’s, andere voertuigen en de industrie stoten CO2 uit, mens en dier doen dat ook. Planten kunnen door fotosynthese de in de lucht aanwezige CO2 omzetten in koolhydraten, waarbij zuurstof vrijkomt. Op dit moment stijgt het CO2-gehalte in onze atmosfeer omdat er meer wordt uitgestoten dan de planten en bomen kunnen omzetten. Deze stijgende concentratie van CO2 wordt gezien als een belangrijke oorzaak van klimaatverandering.

NOx - Stikstofoxiden

Hoewel bij uitstoot vaak het eerst aan CO2 wordt gedacht, is er de laatste tijd steeds meer aandacht voor stikstof, of correcter geformuleerd, voor stikstofoxiden. Zo is er de ‘stikstofuitspraak’, die vele bouwprojecten in ons land heeft stilgelegd en ook mogelijke gevolgen gaat krijgen voor verkeer, industrie en veeteelt. Daarnaast was een veel hogere praktijkuitstoot van stikstofoxiden oorzaak van het dieselschandaal dat in 2015 bij de Volkswagen-groep aan het licht kwam en kunnen gemeenten milieuzones instellen vanwege de lokale concentratie van stikstofoxiden en fijnstof (zie verderop).

Maar wat zijn stikstofoxiden nu eigenlijk?

In de buitenlucht is 21 procent zuurstof aanwezig en ongeveer 79 procent stikstof. Bij de verbranding van koolwaterstoffen in de motor reageert de zuurstof niet alleen met de koolstof uit de brandstof maar, mits de temperatuur hoog genoeg is,  ook met stikstof uit de lucht. Dan ontstaan er stikstofoxiden, met name NO en NO2. Andere gevormde stikstofverbindingen zijn niet stabiel en vallen weer uiteen in NO of NO2. Daarnaast kunnen onder invloed van de in de buitenlucht aanwezige ozon NO en NO2 in elkaar over gaan zonder dat het totale gehalte stikstofoxiden verandert. Daarom neemt men deze vaak samen onder de noemer NOx (spreek uit als “Noks”). Stikstofoxiden zijn schadelijk voor de gezondheid van mens en dier en tasten ook het milieu aan. Samen met fijnstof kan NOx smog vormen.

Benzineauto’s zijn al vele jaren verplicht voorzien van een katalysator, waarin een groot deel van de uitgestoten stikstofoxiden wordt omgezet in niet of minder schadelijke stoffen. De nieuwste generatie-dieselmotoren (motoren die aan de Euro 6d temp-norm voldoen) zijn uitgerust met een zogenaamd AdBlue-systeem, een additief dat de uitstoot van stikstofoxiden tot nagenoeg nul terugbrengt. Daarmee zijn deze nieuwe dieselauto’s wat betreft NOx-uitstoot niet langer schadelijker dan benzineauto’s. Bij vrachtverkeer wordt AdBlue al langer toegepast.

Fijnstof

Fijnstof is een verzamelnaam voor microscopisch kleine deeltjes van allerlei samenstelling die in onze lucht voorkomen. De vaak gebruikte afkortingen PM10, PM2,5 en PM0,1 duiden niet de samenstelling van het fijnstof aan, maar de diameter van de deeltjes. Bij PM10 gaat het om deeltjes kleiner dan 10 micrometer (0,01 millimeter) en PM2,5 zijn deeltjes kleiner dan 2,5 micrometer. PM0,1 noemen we ook wel ultra-fijnstof: deeltjes kleiner dan 0,1 micrometer.

Fijnstof ontstaat op vele manieren, bijvoorbeeld door verkeer, industrie en zelfs je gasfornuis thuis is een bron van fijnstof. Er is ook natuurlijk fijnstof dat bestaat uit stukjes steen, aarde of zeezout dat door verdamping, wind of erosie in de lucht komt. Veel fijnstof ontstaat wanneer door een chemisch proces allerlei moleculen in de lucht tot vaste deeltjes kunnen samenklonteren. Dit geldt onder andere voor stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH3). Fijnstof is schadelijk voor de gezondheid, volgens het RIVM leeft de gemiddelde Nederlander negen maanden korter door de effecten van fijnstof.

Fijnstofuitstoot bij auto’s komt voor een deel uit de uitlaat, bijvoorbeeld roetdeeltjes bij (met name) dieselauto’s. Roetfilters zijn al enige tijd verplicht op nieuwe dieselauto’s en tegenwoordig worden vrijwel alle nieuwe benzineauto’s uitgerust met een zogenaamd partikelfilter om fijnstof-uitstoot te verminderen. Daarnaast ontstaat fijnstof ook door slijtage van banden en remmen. Ook een elektrische auto stoot daarom fijnstof uit.

Totale klimaatimpact

Doorgaans kijken we bij auto’s naar de directe uitstoot: de schadelijke stoffen die uit de uitlaat komen of het fijnstof dat vrij komt door rem- en bandenslijtage. Soms wordt er ook gesproken over de totale impact van een auto tijdens zijn levenscyclus op het milieu. Hierin zijn ook de productie en transport van brandstof of elektriciteit meegenomen, als ook de productie, transport en recycling van de auto. Deze totale klimaatimpact van een auto is vaak veel lastiger te bepalen omdat er sprake is van vele variabelen, zoals de levensduur van een auto of de al dan niet groen geproduceerde waterstof en elektriciteit.