De 11 mooiste botanische tuinen van Nederland

Honderden verschillende rododendrons, vleesetende planten, zeldzame bomen uit Japan en China en wandelroutes met geurbeleving. In de mooiste botanische tuinen van Nederland is heel wat bijzonders te ontdekken en sommige van de kroonjuwelen zijn al eeuwenoud.

De Wintertuin in de Hortus Leiden (Zuid-Holland)
 

1. Hortus Leiden - De eerste Europese tulpen

Waar anders deze lijst te beginnen dan in de oudste botanische tuin van West-Europa: de Hortus Leiden. Dit groene hart in de stad is er al sinds 1590, toen Carolus Clusius, arts en botanicus, er de eerste tulpencollecties van Europa kweekte. Ook belangrijk voor de tuin was arts Philipp Franz von Siebold, die zo’n zevenhonderd onbekende zaden, bollen en planten uit Japan en China meebracht. Sommige van deze Sieboldplanten staan er nu nog, zoals de Japanse iep met zilvergrijze bast en de Japanse esdoorn, met kleine roze bloemetjes in trosjes in april.

Volgens de Leidse botanische tuin zijn dit de ‘kroonjuwelen’: de Reuzenwaterlelie (Victoria amazonica) die in een goede zomer bijna wekelijks bloeit, de bekerplant (Nepenthes) met plakrand waardoor insecten er nooit meer uitkomen, en de Jadebloem met zijn prachtige azuurblauwe kleur die in april-mei bloeit. In de natuur worden de Jadebloemen door vleermuizen bestoven: Ze hangen op hun kop aan de trossen en drinken zo de nectar. Leuk voor kinderen: Met bioloog Ed op expeditie door de tropische kassen.

‘Ontluikend leven’, een beeld van Huub en Adelheid Kortekaas in het Belmonte Arboretum, foto: Jacques van der Weiden
 

2. Belmonte Arboretum - De mooie berg

In dit Wageningse park van ruim 10,7 hectare (ruim vijftien voetbalvelden) wandel je rond tussen bijzondere collecties bomen, struiken, heesters, rododendrons en rozen. Maar in het Belmonte Arboretum geniet je van meer dan botanische schatten. Alleen al de ligging op de Wageningse berg, een stuwwal uit de ijstijd, maakt deze tuin een bezoek waard. Wandel er maar eens aan de bergrand aan de zuidkant. Je kijkt er mooi uit over de Nederrijn met aan de overkant het karakteristieke Betuwse land bestaande uit dijken, weilanden, vol knotwilgen en boerderijen. Het landgoed heet dan ook niet voor niets ‘Belmonte’ ofwel ‘mooie berg’. Na de Tweede Wereldoorlog kwam dit door de oorlog beschadigde landgoed in handen van de Wageningen Universiteit die er een botanische tuin vestigde.

Botanische Tuinen Universiteit Utrecht (Utrecht)
 

3. Botanische Tuinen Universiteit Utrecht - Een rotstuin op een oud fort

Dwalen door het Bamboebos, op bezoek bij de bijen in de bijenkassen, neuzen bij de ringslangen broedhoop – zijn er jonge slangetjes te zien? – en wandelen tussen rondfladderende, kleurrijke vlinders in de Vlindertuin. En niet zomaar de bekende citroenvlinder of de atalanta. Nee, je ziet hier glasvlinders met doorzichtige vleugels, knalblauwe Morpho’s en smaragdgroene pages.

De Botanische Tuinen Universiteit Utrecht zijn opgericht in 1639, drie jaar na de universiteit. De tuinen lagen vroeger ergens anders (zo staat er nog een oude Ginkgo aan de Nieuwegracht), maar nu liggen ze rondom het 19de-eeuwse Fort Hoofddijk dat een rol speelde in de Oude Hollandse Waterlinie. Deze verdedigingslinie hield de vijand (lees: de Fransen) op afstand. Dankzij de remises van het fort kon hier een hoge, grote rotstuin worden aangelegd en langs de buitenzijde van de fortgracht ligt een natuurlijke heemtuin met vogelhut. Je spot er niet alleen vogels, je speelt er ook het vogelspel. Match vogel en voedsel aan elkaar en bij een juiste match krijg je het geluid van de betreffende vogel te horen. Leerzaam!

De Theetuin met op de achtergrond het terras. De opbrengst is voor het onderhoud van de tuinen. Foto: Hortus Nijmegen
 

4. Hortus Nijmegen - Over het knuppelpad, door het bos

Natuurlijke vegetatie is hét kenmerk van de botanische tuin in Nijmegen. Deze hortus grenst aan de zuidoostgrens van de stad, waar het terrein van de universiteit ligt. Je wandelt er bijvoorbeeld over een knuppelpad door een veenmoeras, volgt er een paadje langs een bergbeek naar een vijver beneden en treft er graslanden vol met voorjaarsbloeiers en vroegbloeiende stinzenplanten (sneeuwklokje, winterakoniet, krokus, narcis). De buitenste rand van deze botanische tuin heeft verschillende bostypes. Massieve eiken en monumentale beuken, dan weer bescheidenere haagbeuken, essen en berken, dan weer een stukje Elzenbroekbos met groene els, koningsvaren en dotterbloem. Én je treft er 66 zeldzame soorten die op de Rode Lijst staan, een overzicht van bedreigde soorten. Best bijzonder en lekker gevarieerd dus.

Aan de overkant van de Beukenlaan ligt het andere deel van de Hortus Nijmegen: de Theetuin, inclusief insectenhotel-heuvel, kruidentuin, schaduwtuin en kweekvelden.

Nog wat rondbanjeren in de stad Nijmegen? We hebben er een leuke wandelroute uitgestippeld.

Chinees tuinhuis in de Hortus botanicus Haren (Groningen), foto: Harry Zijderveld
 

5. Hortus botanicus Haren - Een elfenfort en een Chinese tuin

Waar een westerse tuin vaak vrij rechttoe rechtaan is, ziet een Chinese tuin er wel anders uit. Kronkelende paadjes, verrassende doorkijkjes, dan weer een vijverpartij, een eiland of een waterval … En alles heeft een symbolische betekenis. In de Hortus botanicus Haren kun je in de Chinese tuin dan ook uren ronddwalen, het heeft wel iets weg van een doolhof. De tuin heeft ‘Penjing’: minilandschappen in speciale schalen. Sommige zijn meer dan zestig jaar oud. De botanische tuin in Haren heeft overigens nog veel meer bijzondere tuinen. In de Keltische tuin vind je bijvoorbeeld elementen uit de Keltische mythologie. De ringmuur met stapelstenen lijkt daar net een elfenfort. En wandel ook door de wilde-plantentuin, rotstuin, hortensiatuin en watertuin met een vijvergedeelte en een kronkelend beekje. Lekker hoor, dat gekabbel.

Bekijk de leukste wandelingen in en om de stad Groningen

Trompenburg Tuinen & Arboretum (Rotterdam, Zuid-Holland)
 

6. Trompenburg Tuinen & Arboretum - Wereldberoemde rododendrons

Zevenhonderd verschillende rododendrons staan te pronken in Trompenburg Tuinen & Arboretum. Uit de hele wereld komen bezoekers om deze collectie te bekijken. Daar werd al in het begin van de 20ste eeuw mee gestart. Vooral in mei is het feest: dan bereikt de bloei het hoogtepunt en kleuren de klokken roze, rood en wit. Al is de plant de rest van het jaar ook heel sierlijk met zijn verschillende bladkleuren en bladvormen. Wandelend door Trompenburg zie je ook de kas met cactussen en andere vetplanten, een collectie eiken, beuken, hulst en hosta’s.

Tip: ga mee bosbadderen, ‘forest bathing’, met een gids. Het idee is dicht in contact te komen met de natuur – bomen, bloemen, water, aarde – zodat je mentaal volledig oplaadt.

Meer zien van de stad Rotterdam? Pak de fiets en rij de Rotterdamse Stadshavenroute.

Larix Eurolepis in Pinetum Blijdenstein (Hilversum, Noord-Holland)
 

7. Pinetum Blijdenstein - Geur-, kunst- en bomenroute

In een Hilversumse villawijk ligt Pinetum Blijdenstein verscholen. Een pinetum is een botanische tuin gespecialiseerd in naaktzadigen, ofwel: een groep zaadplanten waarbij het zaad zich ‘naakt’ ontwikkelt. De bekendste zijn de coniferen en daarin is Blijdenstein gespecialiseerd, met onder meer de den, jeneverbes en Taxus. In het pinetum is een geur-, kunst- en bomenroute uitgezet. Deze is eigenlijk bedacht voor visueel gehandicapten, maar is voor iedereen interessant. De route leidt langs een aantal kunstobjecten met eigen geur- en tastbeleving. Elk kunstobject is gemaakt door een geurpsycholoog en hoort bij een bijzondere boom (bijvoorbeeld een levensboom of ceder of hinoki cipres) en is voorzien van de natuurlijke geur van die specifieke boom. Lekker opsnuiven maar, die natuur.

Poeltje in Het Arboretum (Oudenbosch, Noord-Brabant)
 

8. Het Arboretum - Chatten met bomen in een voormalige kloostertuin

Gesitueerd in een voormalige kloostertuin tussen het religieus erfgoed van Oudenbosch ligt een groene parel: Het Arboretum. De botanische tuin bevindt zich op de rand van de Hollandse Delta (ofwel: klei) en Brabant (ofwel: zand). De boomkwekers die zich hier vestigden, waren gespecialiseerd in het kweken van laanbomen. En dat valt op in het ontwerp: de lanen die de tuin doorsnijden zijn markant aanwezig, de rest is daar eigenlijk als het ware omheen bedacht. Wandel je hier rond tussen de mooie bomen (met name paardenkastanjes), dan valt op dat sommige als kroonjuweel zijn aangemerkt. Bijvoorbeeld omdat ze behoren tot het religieus erfgoed, een herinneringsboom zijn (een belangrijke schenking bijvoorbeeld) of simpelweg van topkwaliteit zijn. Wat wel grappig is: je kunt ‘chatten’ met de kroonjuwelen. Je laadt de Hortus Chat app en zodra je in de buurt van een kroonjuweel komt, krijg je een berichtje met info. Zo leer je nog eens wat.

De Hortus (Amsterdam, Noord-Holland)
 

9. De Hortus - Medicinale planten uit 1646

De subtropen, woestijn en tropen op één dag bezoeken? In De Hortus kom je aardig in de buurt: daar staat een heuse drieklimatenkas, verdeeld in drie zones met een eigen temperatuur, luchtvochtigheid en luchtcirculatie. Zo kun je er rondwandelen door het Kaapse struikgewas, een droge woestijn en een tropische jungle. Bijzonder is vooral de Palmenkas uit 1902, in het tropische gedeelte, met een eeuwenoude collectie palmen en cycadeeën.

Extra speciaal is het dat je hier ín de kas in de zomer (van 21 juni t/m 21 september) een yogales kunt meedoen of naar klassieke muziek kunt luisteren. Meer leuks? De bomenwandeling langs 23 stokoude of zeldzame bomen, de collecties vleesetende planten en medicinale planten. Die laatste stamt uit 1646. Hij ligt in de Snippendaaltuin en diende ter farmacologisch onderwijs aan apothekers. Zo vind je er kruiden waarmee Amsterdam zich in de 17de eeuw tegen de pestepidemie probeerde te verweren.

Nog meer rondwandelen tussen het groen van Amsterdam? Bekijk onze groene stadswandelroute

De succulentenkas in Hortus Overzee
 

10. Hortus Overzee - Een groene oase in de binnenstad

Je verwacht het niet, zo’n groene oase tussen de huizen van de Indische buurt. Maar het botanische kassencomplex van Hortus Overzee, in de binnenstad van Den Helder, is daardoor wel extra verrassend. Op nog geen vijf minuten van het station wandel je door een kleurexplosie van in- en uitheemse planten. Er ligt ook een rustgevende Japanse tuin met stromend water, natuurstenen bruggetjes, koikarpers en schildpadden. In de succulentenkas bewonder je tussen rood vulkanisch gesteente cactussen en vetplanten uit de Oude Wereld (Afrika) en de Nieuwe Wereld (Noord-, Midden- en Zuid-Amerika), zoals aloë’s, agaven en euphorbia’s. Altijd al een rups tot een vlinder willen zien ontpoppen? Dan verkas je naar de vlinderkas. Daar fladderen ook de bijzondere passiebloemvlinders (oranje), Morpho’s (blauw) en citruspages (zwart/beige) rond.

Fietsen in de omgeving van Den Helder? Hier vind je de mooiste fietsroutes door Noord-Holland.

De Botanische Tuin Kerkrade (Limburg)
 

11. Botanische Tuin Kerkrade - Veel variëteit in een rijksmonument

Ruim drieduizend tuinen, parken en recreatieparken ontwierp hij: de in Antwerpen geboren John Bergmans (1892-1980). In Zuid-Limburg liggen er vier, waaronder de botanische tuin in Kerkrade. Kenmerkend voor het werk van Bergmans is een uitgebreid assortiment aan vaste planten, rotsplanten en heesters, waarvoor hij zeer gedetailleerde beplantingsplannen uitwerkte. Doorkijkjes waren zijn specialiteit.

In de tuin van Kerkrade zie je de echte Bergmans terug: naast de vele doorkijkjes is de variatie aan planten enorm. Bewonder er bijvoorbeeld de knopige ooievaarsbek met zijn lila bloemetjes, in Nederland vrij zeldzaam, de lichtroze gebloemde koninginnestruik en de echte valeriaan. Die laatste is een kruidachtige die bekendstaat om zijn licht rustgevende werking. In de coniferenlaan vind je naast een grote collectie naaldbomen ook varens, rododendrons en het typisch Zuid-Limburgse lievevrouwebedstro, met sterachtige bloemetjes vol nectar. Vanwege het esthetische ontwerp en de grote variëteit aan plantensoorten is deze tuin een rijksmonument.

Wandel door nog veel meer groen met onze wandelingen in Limburg.