De mooiste steden van Turkije

Wandel door het decor van oude mythen. Duik in de eerste hoofdstukken van de Europese cultuur. Maar ook in het heldere water van blauwe lagunes. En in steden waar eeuwenoude paleizen samengaan met de allerlaatste trends. Dit zijn vijftien van de mooiste steden van Turkije.

Stap in de tijdmachine tussen de Grieks-Romeinse tempels en theaters van Efeze, Pergamon en Aphrodisias. Ontmoet Sinterklaas in Myra en het mythische paard van Troje in Çanakkale.In Istanbul vaar je van Europa naar Azië. In Göreme boetseerden vulkanen, wind en mensenhanden een wereld van puntvormige rotsen en grotkerken. En in Konya zie je de derwisjen dansen, navolgers van de mystieke dichter Rumi die acht eeuwen na zijn dood nog altijd inspireert.

1. Pergamon: voor altijd in de geschiedenis geschreven

Misschien ben je in Berlijn wel eens in het Pergamonmuseum geweest. De schatten in dat archeologisch museum zijn afkomstig uit het Turkse Pergamon. Dat ontwikkelde zich vanaf de 3^e eeuw v. Chr. tot een van de belangrijkste cultuursteden van de Grieks-Romeinse Oudheid. Daar is ook ter plekke nog veel van te zien. Rond de oude burchtheuvel staan zuilen en funderingen van tempels en altaren. Neem plaats in het 36 meter hoge theater: het steilste uit de Oudheid. Onder de burchtheuvel vind je de resten van het Asklepion, een vermaard medisch centrum waarvan men zei dat de dood er niet kon komen. Diverse keizers lieten zich er behandelen.

De bibliotheek die op de burchtheuvel stond, bleef passend genoeg alleen in boeken bewaard. Na die van het Egyptische Alexandrië was dit dé bibliotheek van de Oudheid. De rivaliteit was zo sterk dat Alexandrië Pergamon afsloot van de toevoer van papyrus, het papier van toen. Als reactie perfectioneerde Pergamon de kunst van het schrijven op dierenvellen. Dat was duur maar minder vochtgevoelig en daardoor in Europa geliefd tot in de late Middeleeuwen. De naam verwijst voor altijd naar Pergamon: perkament.

2. Istanbul: wereldstad op twee continenten

Istanbul is vele werelden ineen. Het is de enige wereldstad die op twee continenten ligt. De veerboot over de Bosporus-zeestraat brengt je in 20 minuten van Europa naar Azië.

Ook cultureel is Istanbul geworteld in twee werelden. Onder de naam Constantinopel was het een millennium lang de hoofdstad van het christelijke Oost-Romeinse (Byzantijnse) Rijk. Vanaf de 15^e eeuw werd het de hoofdstad van het islamitische Ottomaanse Rijk. Beide werelden komen samen in de Hagia Sophia, die eerst kathedraal was en daarna moskee.

Ook elders in Istanbul zie je paleizen, moskeeën en stadsmuren die keizers en sultans lieten bouwen. Neem zeker de tijd voor het Topkapi Paleis, tussen 1465 en 1853 het Ottomaanse machtscentrum. Alleen al de harem telt honderden ruimtes. Slechts een deel is te bezoeken, maar dat is genoeg om de weelderig versierde plafonds en kleurrijk betegelde muren te zien.

3. Antalya: een zonnig venster op de geschiedenis 

Antalya is na Istanbul de meest bezochte stad van Turkije. Op een goed uur rijden kun je ‘s winters skiën, maar de meeste toeristen komen voor strand, zon en zee. Prettige bijkomstigheid: Antalya heeft een historisch centrum waarin tweeduizend jaar historie zichtbaar is. Loop door de Romeinse Hadrianuspoort de oude stadsmuren binnen en dwaal door de oude wijk Kaleici. Vanaf veel plekken zie je de minaret van de 12^e-eeuwse Yivli Minare Moskee. Voor de mooiste zonsondergang ga je naar de Romeinse Hidirlik-toren, met zicht op zee en besneeuwde bergen.

Wie het Grieks-Romeinse verleden een nog groter podium wil geven, kan bij Antalya terecht in de (resten van de) antieke steden Termessos en Perge. En vooral in het Aspendos-theater, 50 kilometer oostelijker. Het is een van Europa’s best bewaarde theaters uit de Oudheid. In juni en juli is dit het decor van een jaarlijks opera- en ballet festival. Dan zit het theater vol met duizenden toeschouwers, net als in de Romeinse tijd.

4. Granaatappelbomen en stranden in historisch Side

Halverwege Antalya en Alanya ligt de fruitigste badplaats van de Turkse Rivièra. De naam Side betekent granaatappel en verwijst naar de vruchtbaarheid van deze streek. Nog altijd zie je er granaatappelbomen, maar vooral ook monumenten uit de Griekse Oudheid. Zo loop je op veel plekken in Side tussen de decorstukken van drieduizend jaar geschiedenis. Van de Griekse tempel voor Apollo staan nog zes zuilen overeind. Ook van het Grieks-Romeinse theater is genoeg over gebleven om je even een Romein te wanen. Krijg je de smaak te pakken, rijd dan een half uur landinwaarts. In Aspendos staat een van Europa’s best bewaarde Grieks-Romeinse theaters.

Dit historisch erfgoed maakt Side een badplaats die net iets meer te bieden heeft. Maar ook als je vooral wilt genieten van zon, zee en strand, zit je hier goed en net iets rustiger dan in de grotere steden Antalya en Alanya.

5. Het blauwste blauw bij Fethiye

Het zal je niet verwonderen dat de zee langs de Turkse Rivièra blauw is. Maar zo blauw als onder Fethiye zie je de zee zelfs in Turkije zelden. De Blauwe Lagune bij Oludeniz behoort met zijn heldere water tot de vaakst gefotografeerde zeegezichten van Turkije. Bovendien vertrekt hier de boot of watertaxi naar de Vlindervallei (Kelebekler Vadisi), een kloof vol vlinders met ook een waterval. Sowieso is de omgeving rijk aan mooie stranden. Ook in het zuidelijker gelegen Patara schiet je bij zonsondergang fraaie plaatjes. Bovendien wandel je er in tien minuten naar een oud theater en andere resten van een Grieks-Romeinse stad.

Fethiye zelf is op het eerste gezicht een moderne badplaats, maar werd al eeuwen voor het begin van onze jaartelling bewoond. Dat zie je het best bij de rotsen van Amyntas. Opvallend zijn de graven die in 4^e eeuw in de berghellingen zijn uitgehakt. Van een afstand zijn het net toegangspoorten tot tempels.

6. Efeze: kruispunt van beschavingen

‘Alles stroomt, niets blijft.’ Die woorden van de in Efeze geboren filosoof Heraclitus behoren tot de oudste van de westerse filosofie. Toch is van dat oude Efeze veel gebleven. De ruïnes bieden inzicht in ruim tweeduizend jaar Perzische, Griekse en Romeinse geschiedenis. Kijk zeker bij de indrukwekkende resten van de Celsus-bibliotheek, ooit de twee na grootste bibliotheek ter wereld met tienduizend papyrusrollen. Verder zijn de tempel voor de Romeinse keizer Hadrianus en het amfitheater deels bewaard gebleven. De tempel voor de Griekse jachtgodin Artemis was ooit een van de zeven wereldwonderen, maar nu heb je fantasie nodig om dat tussen de brokstukken te zien.

Efeze speelde ook een rol in het vroege christendom. De apostelen Paulus en Johannes verbleven hier. Op het graf van die eerste werd de Johanneskerk gebouwd, die eeuwenlang veel pelgrims trok. Ruim vijf kilometer buiten Efeze staat ook het huis van Maria. Volgens sommige bronnen woonde Jezus’ moeder hier de laatste jaren van haar leven.

7. De dansende derwisjen van Konya

Wie Konya zegt, zegt spiritualiteit. Dit is de stad van het soefisme, een mystieke stroming binnen de islam. Een van de centrale figuren was dichter-mysticus Rumi. Bijna achthonderd jaar na zijn dood inspireert en troost hij wereldwijd nog velen. Dat bewijzen de miljoenen bundels met zijn gedichten die de laatste jaren in Europa en Amerika werden verkocht. Zangeres Beyoncé vernoemde zelfs haar dochter naar deze dichter van liefde. Het huidige Konya is ook een conservatief-islamitische stad, maar Rumi en de soefisten staan voor tolerantie en openheid. ‘Wees welkom wie je ook bent’, staat geschreven op zijn graf tussen de turkooizen tegels van het Mevlana Mausoleum (nu museum).

De volgelingen van Rumi staan bekend als dansende derwisjen. Eindeloos draaien ze in trance om hun as, één hand richting aarde, de andere richting hemel. Sema heet die dans, die eigenlijk geen dans is maar een gebed om dichter bij het goddelijke te komen. Elke december is er een tiendaags festival, de rest van het jaar kun je de dansende derwisjen op zaterdagavond zien in het Mevlana Cultuurcentrum.

8. Op bezoek bij Sinterklaas in Myra

De echte Sinterklaas komt niet uit Spanje, maar uit het Turkse Myra (nu Demre). Daar was Sint-Nicolaas rond het jaar 300 een geliefde bisschop. Na zijn dood werd hij heilig verklaard en uitgeroepen tot beschermheilige van zeevaarders, kooplieden, prostituees en…kinderen. Rond zijn graf werd in de 6^e eeuw de Sint-Nicolaaskerk gebouwd, die uitgroeide tot populair pelgrimsoord. Zo populair dat Italiaanse zeelieden een speciale expeditie op touw zetten om de beenderen te roven en naar Bari te brengen. Beide steden claimen nog altijd de botten van de Sint te hebben. In elk geval zie je in Myra verschillende standbeelden van de goedheiligman. Soms lijkt hij meer op de kerstman, soms op onze Sint.

Je hoeft niet in Sinterklaas of de kerstman te geloven om van Myra te genieten. Er is een Grieks-Romeins theater. Maar dorp en streek zijn vooral beroemd om de oeroude graven van de dodenstad die in de steile rotsen is uitgehakt. Sommige van die graven uit de 4^e eeuw v.Chr. doen denken aan de façades en zuilen van Griekse tempels.

9. De grotkerken en grotwoningen van Göreme

Met tweeduizend inwoners is Göreme klein, maar de architectuur en het landschap zijn er groots. Vulkaanuitbarstingen van miljoenen jaren geleden hebben een wereld gecreëerd van versteende as. Daarna zijn regen, wind en mensenhanden deze broze tufsteen gaan beeldhouwen. In de natuur en architectuur waan je je in een sprookjeswereld. Vooral tussen de puntvormige rotsen die ‘schoorstenen van feeën’ worden genoemd. Sla zeker het Göreme Open Air Museum niet over, een tiental in de Middeleeuwen uitgehouwen grotkerken met muurschilderingen die teruggaan tot de 9^e eeuw.

Afdalen in de grotten is een must in Göreme. Maar kijk ook regelmatig omhoog. De streek is bekend om de kleurrijke heteluchtballonnen. Vooral in de ochtend zie je ze overvliegen. Of maak je zelf een tochtje?

10. Het paard van Troje bij Çanakkale

Bij Çanakkale stap je zo de Griekse mythologie in. Langs de boulevard staat een bijna twaalf meter hoog paard. Het werd gebruikt in de film Troy, met Brad Pitt. Toen de Grieken zonder succes de stad Troje hadden belegerd, verzonnen ze een list. Ze deden alsof ze vertrokken en lieten als afscheidscadeau een houten paard achter bij de stadsmuren. De Trojanen haalden het paard binnen, waarna Griekse krijgers die zich erin hadden verstopt de stad plunderden.

De Trojaanse Oorlog werd lang als pure mythologie beschouwd, maar sommige onderzoekers menen dat deze echt werd uitgevochten. Bij Truva, 30 kilometer onder Çanakkale. Daar zijn verschillende lagen Troje opgegraven, steden van vijf- tot tweeduizend jaar geleden. Een van die lagen zou het Troje uit de mythe kunnen zijn. De ruïnes zijn niet zo indrukwekkend als die in Efeze. Maar het is bijzonder om rond te lopen op een plek die verweven is met de mythologie. Het in 2018 geopende museum vertelt je over de historie van de plek.

11. De oude hoofdsteden Bursa en Iznik

Voetbalkenners denken bij Bursa aan Bursaspor, in 2010 (na Trabzonspor) de tweede club van buiten Istanbul die Turks kampioen werd. De club speelt traditioneel in het groen-wit. Wit voor de vaak besneeuwde Uludag-bergtop en groen voor de vallei. Groen zijn ook de tegels in het Groene Mausoleum voor de eerste sultan en in de Groene Moskee. Ze zijn gebouwd in de veertiende en vijftiende eeuw, toen Bursa even hoofdstad van het Ottomaanse Rijk was.

De laatste decennia is Bursa uitgegroeid tot een miljoenenstad, de vierde in omvang in Turkije. Rustiger is het in Iznik, een goed uur noordoostwaarts. Deze kleine stad ligt aan het gelijknamige meer, tussen fruitbomen en wijngaarden. De stadsmuren stonden er al toen Iznik strijdtoneel was van de eerste kruistocht. De stad is ook beroemd om de keramiektegels. Daarmee lieten sultans vele moskeeën en paleizen versieren,  zoals de Blauwe Moskee in Istanbul en de Groene in Bursa. In winkels en ateliers zie je dat de keramiek in Iznik nu opnieuw bloeit.

12. Het oudste scheepswrak ter wereld in Bodrum

Bodrum wordt wel het Saint-Tropez van Turkije genoemd, maar heeft meer te bieden dan trendy winkels en luxe jachten. De historie van de stad is direct zichtbaar in monumenten als de middeleeuwse Petrusburcht, opvallend gelegen op een schiereiland. Het Museum voor Onderwaterarcheologie in die burcht biedt je een kijkje in de schatten die voor de kust zijn opgedoken. Topstuk is een replica van het Uluburun-schip uit de 14e eeuw v.Chr. Het is het oudste scheepswrak uit de geschiedenis.

Ook tussen de fundamenten van  het Halicarnassus Mausoleum sta je op historische grond: in de Oudheid was dit een van de zeven wereldwonderen. Dat rijke verleden maakt Bodrum een van de meer karaktervolle badplaatsen langs de Egeïsche Zee.

13. De wieg van de tulpengekte in Edirne

In de stad Edirne ligt de kiem van Nederland als tulpenland. Het was in deze oude Ottomaanse hoofdstad dat een Weense diplomaat in 1551 voor het eerst de bloemen zag. Hij schreef er enthousiast over. Elf jaar later arriveerden de eerste tulpenbollen in West-Europa. Het boegbeeld van Edirne is de Selimiye-moskee. Dit Unesco-werelderfgoed is met zijn grote koepel en slanke minaretten al van ver te zien. In het weelderige interieur zie je ook tegels met tulpen. Rond de moskee is het prettig dwalen in de Ottomaanse wijk Kaleici.

Edirne ligt drie uur rijden boven Istanbul, buiten de bekendste toeristische routes. Maar als je over land naar Turkije reist, kom je erlangs. De stad ligt op een steenworp van de Griekse grens en een krachtige steenworp van de Bulgaarse. In juli (soms juni) is het druk in Edirne: dan komen tienduizenden toeschouwers kijken bij het traditionele worstelen, een van de oudste sportevenementen ter wereld.

14. De godin van de liefde in Aphrodisias

De Griekse godin van de liefde Aphrodite leeft voort in Unesco-werelderfgoed Aphrodisias. Zuilen van de haar gewijde tempel staan nog overeind, net als een theater en andere resten uit de Grieks-Romeinse tijd. Aphrodisias ligt minstens 150 kilometer van de kust en trekt daardoor minder toeristen dan Efeze en andere archeologische vindplaatsen. Toch worden er bijvoorbeeld vanuit Kusadasi excursies georganiseerd. Zelf een auto huren kan natuurlijk ook. Een mooie route vanaf de kust voert langs de lavendelvelden van Kuyucak. Verblijf je bij de kalksteenterrassen en opgravingen van Pamukkale-Hierapolis, dan rijd je in een goed uur naar Aphrodisias.

15. De verrassende hoofdstad Ankara

Velen denken dat dat Istanbul de Turkse hoofdstad is. Dat is weliswaar de grootste stad van het land en was eeuwenlang de hoofdstad van keizerrijken. Maar sinds 1923 is het centraler gelegen Ankara de hoofdstad van het moderne Turkije. Dat gebeurde op initiatief van Atatürk, de ‘vader van de Turken’. Tot die tijd was Ankara een bescheiden provinciestad die vooral angorawol produceerde. Als hoofdstad groeide Ankara in recordtempo: van dertigduizend inwoners naar ongeveer zes miljoen. 

Ankara is een geplande stad, die niet de magie en geschiedenis van Istanbul heeft. Toch vind je rond de citadel sfeervolle straten uit de Ottomaanse tijd en daar vlakbij resten van Romeinse baden en monumenten. Ook het mausoleum voor Atatürk oogt als een Grieks-Romeinse tempel. Maar de grootste schatten van de Turkse Oudheid vind je in het archeologisch Museum voor Anatolische Beschavingen. Daar ga je tienduizend jaar terug in de tijd en en ontdek je de rijkdom en diversiteit van het Turkije van voor onze jaartelling.