De mooiste bezienswaardigheden van Saksen-Anhalt

Best kans dat de naam Saksen-Anhalt je weinig zegt. Toch heeft deze deelstaat flink wat natuurgebieden en steden die hoog scoren op toeristische verlanglijstjes. De bossen en bergen van de Harz bijvoorbeeld, waar volgens de legendes heksen dansten. Of Quedlinburg, een van de mooiste vakwerksteden van Duitsland. Het is een van de zes bezienswaardigheden in Saksen-Anhalt op de Unesco-werelderfgoedlijst.

Wat te doen in Saksen-Anhalt?

Saksen-Anhalt was al in de oertijd een schatkamer: bekijk het prehistorische zusje van Stonehenge bij Goseck. Verwonder je over de 3500 jaar oude bronzen hemelschijf van Nebra. Liever modern? Verdiep je in Dessau in de kunstschool Bauhaus, die tot vandaag wereldwijd design en architectuur beïnvloedt. Of proef de kwaliteitswijnen van Duitslands noordelijkste wijngebied. Dit zijn tien van de mooiste bezienswaardigheden van Saksen-Anhalt.

1. Quedlinburg: vakwerkhuizen in alle vormen en kleuren

Houd je van middeleeuwse steden en van vakwerkhuizen? Dan is er in Noord-Duitsland weinig mooiers dan Unesco-werelderfgoed Quedlinburg. Tussen de ruim 1300 vakwerkhuizen waan je je in een sprookje. Sommige huizen zijn statig, andere betoverend scheef. In de straten rond het marktplein vind je een paar van de fraaiste voorbeelden. De bron van die middeleeuwse rijkdom waren de Ottoonse koningen en keizers. Zij lieten in de 10^e eeuw op de kasteelheuvel de St. Servaaskerk plus abdij bouwen. Die werd gerund door vrouwen uit de keizerlijke familie. Vandaar de met edelstenen ingelegde relieken en manuscripten in de kerkelijke schatkamer. Ze werden in 1945 geroofd door een Amerikaanse militair met kunsthistorische kennis. In de jaren negentig werden ze gevonden in Texas en teruggebracht.

Heb je de smaak van de vakwerkhuizen te pakken, bezoek dan ook de nabijgelegen historische steden Wernigerode en Goslar. Voor nog meer historie kun je vanuit Quedlinburg of Wernigerode een rit maken met een smalspoor-stoomtrein.

2. De heksen van de Harz

Na de val van de Berlijnse Muur groeide het nationale park van de Harz uit tot een van Duitslands meest geliefde wandelgebieden, ook onder Nederlanders. Dwars door dit bosrijke middengebergte loopt het 97 kilometer lange wandelpad de Hexenstieg. Al in voorchristelijke tijden werden hier natuurgodinnen vereerd. Later dacht men dat er heksen dansten. Een van hun ‘dansvloeren’ was de zogenaamde Hexentanzplatz bij de stad Thale, aan het einde van de Hexenstieg. Je vindt er souvenirwinkels, een rodelbaan en uiteraard beelden van heksen. Je hebt er mooi uitzicht op de rotsen en het Bodetal.

Voor meer heksentoeren ga je naar de hoogste berg van Noord-Duitsland, de 1142 meter hoge Brocken. Dit is op 30 april het decor van de Heksennacht. Als heks of tovenaar verklede feestgangers dansen dan rond het vuur. Ze vieren dat de lente de boze geesten verdrijft. Een lange traditie: ook de schrijver Goethe laat in zijn boek Faust heksen samenkomen op deze bergtop. 

3. Het Duitse Stonehenge bij Goseck

De prehistorische steencirkel van het Engelse Stonehenge is qua leeftijd slechts een nakomertje. Tenminste als je het vergelijkt met het zonneobservatorium van Goseck, dat tweeduizend jaar eerder werd gebouwd, ongeveer 4900 jaar v. Chr. Deze prehistorische schat werd ontdekt op luchtfoto’s in 1991. Daarna werd gestart met opgravingen en werd de cirkel in oorspronkelijke staat herbouwd. Het grote verschil met Stonehenge is dat houten palen hier de plaats innemen van stenen.

Je vindt in Saksen-Anhalt meer plaatsen van grote archeologische betekenis. De fallus-achtige menhir van Langeneichtstädt bijvoorbeeld. Veelvuldig betast in de oertijd in de hoop op een goede oogst en nakomelingen. Vanaf 2005 groeven archeologen bij Pömmelte onder Maagdenburg nog een prehistorisch heiligdom uit.  Een cirkelvormige cultusplaats met een doorsnee van 115 meter. Deze dateert grofweg uit de tijd van Stonehenge: ruim vierduizend jaar geleden. Hier vonden offer- en dodenrituelen plaats en werden de hemellichamen geobserveerd.

4. De duivel op de hielen langs de Teufelsmauer

De Hexenstieg is het beroemdste maar zeker niet het enige wandelpad in de Harz. Een route met een al even geheimzinnige naam is de Teufelsmauer Stieg, waarbij je langs diverse ‘Duivelsmuren’ wandelt. Zandstenen rotsen met soms merkwaardige vormen steken uit boven het glooiende landschap. Ze contrasteren met de fruitbomen, de korenbloemen en klaprozen in de velden. De rotsen duiken op verschillende plaatsen op. 

Je vindt deze 35 kilometer lange route aan de noordrand van de Harz, tussen Blankenburg en Ballenstedt. Wandel de hele route of kies voor een paar van de mooiste kilometers. Die bij Weddersleben bijvoorbeeld, niet ver van de stad Quedlinburg. De rotsformaties Königstein en Mittelsteine stelen er de show. Daar zul je waarschijnlijk zeggen wat de schrijver Goethe al zei toen hij hier wandelde: ‘Zo merkwaardig mooi!’

5. Liefde op het tweede gezicht in Maagdenburg

Maagdenburg (ook wel: Magdeburg) is geen stad voor liefde op het eerste gezicht. De binnenstad werd in de Tweede Wereldoorlog zwaar gebombardeerd en in de jaren vijftig grotendeels in DDR-stijl weer opgebouwd. Toch heeft deze stad aan de Elbe genoeg moois om even bij stil te staan. Het meest opvallende bouwwerk is de Dom. Deze oudste gotische kathedraal van Duitsland bleef gespaard van bommen. Maar het favoriete gebouw van velen is de Groene Citadel. Dit werd in de jaren negentig ontworpen door de Oostenrijkse architect Hundertwasser. 

Met zijn vrolijke kleuren, dansende vormen, en bomen die op de daken groeien, tovert de Groene Citadel een glimlach op vele gezichten. ‘Een oase van menselijkheid en natuur in een zee van rationele huizen’ zei de architect zelf. Als je langs het gebouw loopt, ontdek je steeds andere details. Op de binnenplaatsen komt de citadel nog meer tot leven. Er zijn behalve woningen ook winkels, cafés en restaurants gevestigd.

6. De hemelschijf van Nebra in Halle

Je zou er een spannende detective over kunnen maken. In 1999 stuitten illegale schatgravers bij Nebra op een bronzen schijf uit de prehistorie. Daarop een afbeelding van de kosmos, inclusief zon, maan en sterren van ingelegd goud. De schijf werd de Zwitserse grens over gesmokkeld en voor honderdduizenden euro’s verkocht op de zwarte markt. Maar bij de overdracht bleek de koper de directeur te zijn van het archeologisch museum in Halle. Samen met de politie had hij de verkopers in de val gelokt. De hemelschijf is nog altijd in het museum te zien.

Inmiddels weten we dat deze schijf van Nebra 3600 jaar oud is en dat het de oudste bekende afbeelding van de hemel is. Ouder dan vondsten uit grote oude beschavingen zoals de Griekse en Egyptische. De exacte betekenis van de hemelschijf is nog niet helemaal bekend. Maar de vondst werpt wel licht op de culturen die voor onze jaartelling in het ‘Donkere Noorden’ van Europa leefden. Die waren - zeker qua astronomische kennis - niet zo primitief als lang werd gedacht.

7. Duitslands noordelijkste wijngebied bij Naumburg

Het is geen geheim dat Duitsland veel wijngebieden heeft. Maar het is verrassend om die zelfs op de 51e breedtegraad aan te treffen. Lang werd gedacht dat er zo noordelijk geen kwaliteitswijnen te maken waren. Als je in wijngebied Saale-Unstrut een riesling of een weissburgunder (pinot blanc) proeft, trek je een andere conclusie. Dit is Duitslands noordelijkste commerciële wijngebied. Er worden vooral witte wijnen geproduceerd, maar ook rode dornfelder of spätburgunder (pinot noir). 

De meeste wijngaarden vind je rond Freyburg en Naumburg. De 70 kilometer lange Weinstrasse voert je langs de mooiste plekken, bijvoorbeeld op de fiets. Houd je van stedelijk schoon, combineer de wijngaarden dan met een bezoek aan Naumburg. Hoogtepunt van die stad is de romaans-gotische kathedraal uit 1028, die Unesco-werelderfgoed is. Je ziet de vier torens al van verre, maar stap vooral even binnen om de mooie beeldhouwwerken en het glas-in-lood te bewonderen.

8. Dubbel werelderfgoed bij Dessau

In Dessau was tussen 1925 en 1932 de kunstschool Bauhaus gevestigd. ‘Minder is meer’ was het motto waarmee Bauhaus architectuur, kunst en design wereldwijd zou beïnvloeden. Het honderd jaar oude schoolgebouw oogt met zijn strakke lijnen nog altijd modern. Net als de witte huizen waar beroemde docenten van de school woonden. De schilders Kandinsky en Klee bijvoorbeeld en architect Van der Rohe. Het in 2019 geopende Bauhaus Museum geeft via honderden creaties meer inzicht in de stroming.

Voor het Bauhaus-ontwerp met de mooiste locatie ga je naar de rand van de stad. Naar café-restaurant Kornhaus aan de rivier de Elbe. Daar ben je ook dicht bij twee andere Unesco-sites: Unesco-biosfeer Mittelelbe en Unesco-werelderfgoed Dessau-Wörlitz. Dat werelderfgoed met kasteeltuinen in Engelse stijl strekt zich uit over een gebied van 145 vierkante kilometer. Een van de sloten en paleizen is Oranienbaum, dat zoals de naam al doet vermoeden bewoond werd door een ‘Oranje’: Henriëtte-Catharina van Nassau.

9. Het ravijn over: Duitslands langste voetgangershangbrug

Zelfs als je niet bijgelovig bent, doe je misschien een schietgebedje. De 485 meter lange wandelhangbrug Titan is de langste van Duitsland en een van de langste ter wereld. Je wandelt hier honderd meter boven het Rappbodetal. De brug is ruim een meter breed en kan flink wiebelen. Zeker als de wind opsteekt. Wie last heeft van hoogtevrees, kan zich vast een aangenamer wandeldecor voorstellen. Voor anderen maakt een wandeling over deze brug een bezoek aan de Harz nog bijzonderder. Tickets koop je ter plekke.

Voor nog meer adrenaline kun je ook gebruikmaken van de zipline dicht bij de brug. Maar je kunt deze wandeling op hoog niveau ook combineren met een kijkje onder de grond, in de druipsteengrotten van het nabijgelegen Rübeland.

10. Wittenberg: het Duitse Rome

Universiteitsstad Wittenberg wordt wel het Rome van de protestanten genoemd. Dit was de stad waar de 16^e-eeuwse kerkhervormer Maarten Luther veertig jaar van zijn leven doorbracht. Hij preekte in de Heilige Marienkirche en woonde in wat nu het Luther Museum is. De Schlosskirche was de kerk waar hij volgens de legende zijn 95 stellingen aan de deur spijkerde, over misstanden in de katholieke kerk. Daarmee luidde hij het begin in van de reformatie, waarbij de protestantse kerk zich zou afsplitsen. 

Je kunt in Wittenberg niet om de beelden en verhalen van Luther heen, maar je hoeft geen Luther-fan te zijn om dit Unesco-werelderfgoed te waarderen. Kijk zeker even op het marktplein, met zijn renaissancistische stadhuis. Houd je van architectuur, sla dan ook het schoolgebouw niet over dat architect Hundertwasser in 1999 een kleurrijke en sierlijke nieuwe twist gaf. Of verken vanuit Wittenberg de parken en kastelen van Unesco-werelderfgoed Dessau-Wörlitz.