De mooiste bezienswaardigheden van Lazio

Stap terug in de Romeinse tijd bij de ruïnes van Villa Hadriana en Ostia Antica. Betreed ‘de stervende stad’ Civita di Bagnoregio of vind juist volop leven in de Tuin van Ninfa en Nationaal Park Circeo. Dit zijn de mooiste bezienswaardigheden van Lazio.

Wat te doen in Lazio?

Leef je uit in Lazio, waar de Latijnse taal zijn oorsprong vindt en je over de Etruskische cultuur leert. De populaire Italiaanse regio ligt tussen de Tyrreense zee en de Apennijnen in, aan de scheen van de laars die Italië op de wereldkaart is. Bekijk de Buste van Medusa in de Capitolijnse Musea van Rome. Leer over de geschiedenis van het ontwikkelde Etrusken-volk en diens nalatenschap in de Necropolis van Monterozzi. Of maak uitstapjes met de familie naar attractiepark MagicLand en de Tuinen van Bomarzo om diens beestachtige beelden te bekijken. Kortom: leeg je agenda om deze leukste bezienswaardigheden van Lazio te beleven.

1. Meer van Bolsena: grootste kratermeer van Europa

Het Meer van Bolsena is de mooiste bezienswaardigheid in het noorden van Lazio. Met een oppervlakte van ruim 114 vierkante kilometer is dit het grootste kratermeer van Europa. Het is geen drukbezocht gebied en daardoor vind je er nog ongerepte natuur. Verken met je blote voeten het vulkanische (zwarte) zandstrand, met de heuvels van Lazio op de achtergrond. Of neem een duik in het blauwe water dat dankzij een duurzaam zuiveringssysteem tot de schoonste wateren van Italië behoort.

Sinds de Middeleeuwen is het Meer van Bolsena omgeven door acht kleine steden, waaronder Bolsena. Sluit in een van diens restaurants je dag in stijl af. Bijvoorbeeld met het beroemde streekgerecht saltimbocca alla Romana (kalfslapjes met salie gewikkeld in rauwe ham, gebakken in boter). Liever vis? Kies voor sbroscia, een soep met vis rechtstreeks uit het Meer van Bolsena.

2. De Tuinen van Bomarzo alias Park der Monsters

De Tuinen van Bomarzo in de provincie Viterbo zijn zinnenprikkelend voor de hele familie. Dit tuinencomplex ligt verstopt in een klein bosrijk dal – 2 kilometer buiten Bomarzo – en staat bekend als Park der Monsters. De monsters zijn metershoge basalten standbeelden van vreemde wezens. De vredige groene struiken en deze beestachtige creaties levert een sprookjesachtig contrast op. Loop je net de frisse lucht op te snuiven, staat ineens het beeld van een mythologische aardman voor je neus. Daarnaast kom je stenen nimfen, reuzen en allerlei dieren tegen – waaronder een schildpad en een walvis.

De beelden zijn van beeldhouwer Simone Moschino, geplaatst in de tuinen die in 1547 door architect en tuinontwerper Pirro Ligorio zijn ontworpen. De Tuinen van Bomarzo inspireerden op hun beurt kunstenaars als Jean Cocteau, Salvador Dali en de Amsterdamse magisch-realismeschilder Carel Willink. De Nederlandse schrijfster Hella Haasse schreef het boek De Tuinen van Bomarzo, gebaseerd op deze bijzondere bezienswaardigheid.

3. De ‘stervende stad’ Civita di Bagnoregio

Civita di Bagnoregio in het noorden van Lazio staat bekend als ‘la città che muore’: de stad die sterft. Eigenlijk is het een dorp, maar een kniesoor die daarom maalt. Civita di Bagnoregio ‘dankt’ zijn bijnaam aan de geleidelijke afbrokkeling van de zachte, tufstenen ondergrond, veroorzaakt door landverschuivingen en erosie. De bijnaam is al net zo poëtisch-dramatisch als de ligging: het dorp zetelt op de top van een 400 meter hoge rots, omringd door de Calanchi-vallei.

Bezoek het centrum van Civita di Bagnoregio, dat alleen is te bereiken via de 300 meter lange loopbrug. Onderweg heb je zicht op de 28 meter hoge, vierkante klokkentoren van de San Donato-kerk. Bekijk de middeleeuwse huizen, de 16^e-eeuwse olijfmolen en het kleine archeologische museum Antica Civitas – met traditionele olijfoliepers. Voor de lekkere trek koop je hier een bruschetta met tomaat en verse goudgroene olijfolie die glinstert in de zon.

4. Palazzo dei Papi: prachtig pausenpaleis in Viterbo

Viterbo is een van de best bewaarde middeleeuwse steden van Midden-Italië, 100 kilometer ten noorden van Rome. Palazzo dei Papi, het voormalig pauselijke hoofdkwartier, is er de bekendste bezienswaardigheid. In de 13^e eeuw was dit een populaire bestemming voor pausen, die hier hun toevlucht zochten als er te veel onlusten in Rome waren. Tegenwoordig zijn delen van Palazzo dei Papi geopend voor publiek.

Palazzo dei Papi ligt aan Piazza San Lorenzo, met ook de Kathedraal van San Lorenzo. Aan de voorkant van Palazzo dei Papi valt vooral de brede trap op. De bekendste blikvanger vind je echter op rechts: de Loggia delle Benedizioni uit 1267, ook bekend als Loggia dei Papi. Deze loggia is een open hal met aan de randen zuilenrijen en boogconstructies met klaverbladmotieven. Erachter is een binnenplaats-annex-balkon met fontein met leeuwenkoppen als spuitgaten. Geniet hier van het fraaie uitzicht over de stadskern en stadsmuren van Viterbo.

5. De Necropolis van Monterozzi in Tarquinia

Kerkhoven en graven zijn zelden zo omvangrijk en fascinerend als de Etruskische Necropolis van Monterozzi, gelegen aan de oostelijke rand van de kleine stad Tarquinia. Het Etruskische volk was hoog ontwikkeld en floreerde tussen de 7^e en 6^e eeuw v. Chr. In Tarquinia groeven ze zesduizend graven voor de aristocraten in de grond en heuvels. Sommige van deze graven dateren uit de 7^e eeuw v. Chr.

Ongeveer tweehonderd graven zijn beschilderd met fresco’s van Etruskische taferelen: sportieve, feestelijke en erotische. Je kunt enkele tientallen van deze graven bezoeken. Een van de bekendste is het Graf van de Auguren. Bekijk hier onder andere de kleurrijke muurschildering van spiernaakte worstelaars. Op de voorgrond zie je drie getekende kommen – volgens onderzoekers de prijzen waarvoor ze strijden. Om rekening mee te houden: je moet trappen van soms wel dertig treden op en af om de graven en fresco’s te bekijken.

6. Ostia Antica: ruïnecomplex 10 keer groter dan Pompeï

Ostia Antica is het indrukwekkende ruïnecomplex van Ostia. Deze voormalige militaire buitenpost, opgericht in de 7^e eeuw v. Chr., groeide uit tot havenstad en lag aan de Tyrreense Zee. Ostia was een voorportaal van Rome, met elkaar verbonden via de Tiber-rivier. Tegenwoordig ligt de zee door verzanding enkele kilometers verderop. Je vindt Ostia Antica dus niet meer aan de kust, maar nog wel aan de monding van de rivier de Tiber, 30 kilometer van het huidige Rome.

Ostia Antica heeft een oppervlakte van 10.000 hectare en is daarmee tien keer zo groot als de Romeinse vulkaanstad Pompeï. Bekijk in Ostia Antica de opgravingen van oude graanpakhuizen, badhuizen, appartementen, een amfitheater en een necropool. Zie ook de openbare latrines, waar men vroeger gebroederlijk naast elkaar zijn behoefte deed en de laatste roddels met elkaar uitwisselde.

7. Medusa’s kwelling in de Capitolijnse Musea van Rome

Rome is de onbetwiste trekpleister van Lazio. Van het Colosseum en de Trevifontein tot De Spaanse Trappen: de Italiaanse hoofdstad staat vol oudheden. Bezoek ook de Musei Capitolini, oftewel de Capitolijnse Musea, het oudste museumcomplex ter wereld. Door middel van ontelbaar veel schilderijen en beeldhouwwerken leer je over kunst en archeologie uit de Oudheid en Renaissance, wat mooi aansluit op de vele ruïnes die je in Lazio vindt.

De Capitolijnse Musea staan op drie locaties. Het Conservatorenpaleis en Palazzo Nuovo bevinden zich aan Piazza del Campidoglio en de Centrale Montemartini ligt ruim 3 kilometer zuidelijker. Een van de kopstukken – letterlijk en figuurlijk – is de 68 centimeter hoge marmeren Buste van Medusa van de kunstenaar Gian Lorenzo Bernini. Medusa, bekend om haar slangenkapsel, kon volgens de overlevering mensen in steen veranderen. De buste beeldt het moment uit waarop Medusa zelf in een spiegel kijkt en versteent, vandaar de gekwelde blik.

8. Villa Hadriana: buitenverblijf vol oude bouwwerken bij Tivoli

Boeken kun je er over volschrijven: Villa Hadriana, het voormalige buitenverblijf van de Romeinse keizer Hadrianus (van 117 tot 138 n. Chr.). Met een oppervlakte van 120 hectare – ruim 2,5 keer zo groot als het Vondelpark in Amsterdam – is het een enorm ruïnecomplex. Je loopt onder meer langs vijvers en fonteinen. Daarnaast zie je ruïnes van bouwwerken, uiteenlopend van een badhuis tot een bibliotheek en appartementencomplex. Betreed voor een totaalbeleving ook de ondergrondse netwerken van voormalige dienstgangen die werden gebruikt voor de aanvoer van goederen.

Een van de meest bijzondere bezienswaardigheden binnen Villa Hadriana is de Canopus. Deze uitgestrekte vijver heeft aan één halfrond uiteinde een incomplete zuilenrij met tussen enkele zuilen – door de tand des tijds onthoofde – standbeelden van goden als Mars en Minerva. Vanaf hier kijk je uit op het Serapeum, een tempel gewijd aan Serapis, god van het hiernamaals.

9. De inspirerende fonteinen van Villa d’Este

Villa d’Este in het centrum van de stad Tivoli maakt diepe indruk. Zo diep dat de Hongaarse componist Franz Liszt er meerdere muziekstukken over schreef, waaronder Les Jeux d’Eaux à la Villa d’Este. Vrij vertaald: De Fraaie Waterspelen van Villa d’Este. Je betreedt de tuin van deze villa uit 1550 via een binnenplaats. Zie dan maar eens te ontsnappen aan de betovering van diens Renaissance sierbassins en honderden fonteinen en watervallen in allerlei vormen en formaten.

Van sommige fonteinen sproeit het water wel 10 meter hoog de lucht in. Bekijk ook de tientallen meters lange watergeul met leeuwenkoppen als spuitmonden. Of de met klimop begroeide springbronnen. Een lust voor het oog! Soms is de beplanting van een fontein zelfs zo dik dat het water niet meer fier spuit, maar alleen nog geruisloos over de groene blaadjes sijpelt. Geen wonder dat Liszt zich hier liet inspireren.

10. MagicLand: familieplezier in Valmontone

Attractiepark MagicLand staat garant voor familieplezier. Je vindt het pretpark in Valmontone, 50 kilometer ten zuidwesten van Rome en Tivoli. Bezoek hier het spookhuis Haunted Hotel, de vijf achtbanen en Jungle Camp – de grootste speelplaats van Italië. Kinderen klauteren in Jungle Camp over touwconstructies en houten klimtoestellen. En met de overdekte achtbaan Count Cagliostro is het draaien, zwieren en ondersteboven hangen geblazen tijdens een rit door het kasteel van de magiër Cagliostro.

De buitenachtbaan Shock zorgt voor de meeste spanning en sensatie. Deze laat G-krachten door je lichaam gieren met loopings, kurkentrekkers en andere bijzondere buitelingen. In het Cosmo Academy Planetarium, een bioscoopzaal met een 25 meter grote koepel, zit je juist rustig. In een van de 236 stoelen geniet je van een reis door de ruimte tijdens een 4D-show met 360-graden-film. Onder andere 4k-laserprojecties ondersteunen de beelden gemaakt met ruimtetelescopen.

11. De sprookjesachtige romantiek van de Tuin van Ninfa

Behoefte aan rust en romantiek? De Tuin van Ninfa, in 1921 aangelegd door architect en tuinontwerper Gelasio Caetani, lijkt regelrecht uit een sprookjesboek te komen. Je vindt de 8 hectare grote tuin in de buurt van de gemeente Cisterna di Latina. Volgens de overlevering leefden hier ooit nimfen. Tegenwoordig vind je in deze groene long onder meer eiken, cipressen en populieren die parmantig tussen de grasweides staan.

Tussen het vele groen van de Tuin van Ninfa staan ruïnes. Dit zijn overblijfselen van Ninfa, een dorp dat in de 17^e en 18^e eeuw geleidelijk verlaten werd als gevolg van een malariaplaag. Bekijk de oude boogpoorten en de toren van de Santa Maria Maggiore-kerk. Voor een prachtig plaatje poseer je op de stenen brug die over de rivier met waterplanten is gebouwd. Of voor de vervallen muren die met kruiprozen en andere wilde struiken zijn begroeid.

12. Bezinning bij het Beach Head War Cemetery van Anzio

Voor bezinning en een stukje Tweede Wereldoorlog-historie ga je naar het Beach Head War Cemetery. Deze militaire begraafplaats met 2316 graven, beheerd door de Gemenebest Oorlogsgraven Commissie, ligt bij de kustplaats Anzio. Je komt binnen door een poort van twee stenen pilaren met enerzijds 1939 en anderzijds 1945 erin gegraveerd en ertussen een stalen hek met sierspijlen. Over vierkante marmeren tegels loop je een kort gemaaid grasveld tegemoet waarachter de graven liggen.

Planten als blauwe regen en bloemen als jasmijn sieren het Beach Head War Cemetery. Ook zie je parasoldennen. Deze bomen zijn herkenbaar door de lange, slanke en kale stammen met bovenop takken die gezamenlijk uitgroeien tot een dot bosgroene naaldbladeren (de boomtop oogt als een platgeslagen broccoliroosje). Bij veel van de rechthoekige, wit marmeren gedenktekens staan kleurrijke bloemen, zoals rozen en viooltjes. Tip: goed te combineren met het 3,5 kilometer zuidelijker gelegen Anzio War Memorial.

13. Nationaal Park Circeo: natuurlijke afsluiter

Natuurliefhebbers halen hun hart op in Nationaal Park Circeo, aan de kust van Lazio, 30 kilometer ten zuiden van Anzio. Dit natuurgebied beslaat een oppervlakte van 84 vierkante kilometer en reikt tot Terracina in de provincie Latina. Het is vernoemd naar de 541 meter hoge Monte Circeo, een berg aan de rand van de Apennijnen. Het park biedt diverse natuurelementen: van bergen en moerassen tot duinen en een 20 kilometer lange kustlijn met zeegrotten (eventueel per boot te bezichtigen).

Een deel van Nationaal Park Circeo is een Unesco-biosfeerreservaat, met onder meer het staatsbos met diverse eikensoorten – te verkennen via een netwerk van wandel- en fietspaden. Met bijna driehonderd vogelsoorten die het park als broedplaats gebruiken, valt er ook voor vogelspotters veel te zien. Sluit je dag af op het strand met een Est! Est!! Est!!! di Montefiascone, een smakelijke witte Frascati-wijn met een jolige naam.